Jesteś w: Ostatni dzwonek -> Nowele Sienkiewicza

Nowelistyka Henryka Sienkiewicza

Autor: Ewa Petniak

Nowelistyka Sienkiewicza z lat 1876 – 1883 oscyluje głównie wokół trzech tematów: problematyki wsi, wątków przygodowych odwołujących się do osobistych przeżyć pisarza oraz spraw narodowych.

Wiejska rzeczywistość odbija się w nowelach: „Szkice węglem”, „Janko Muzykant”, „Jamioł” i „Za chlebem”. W utworach „Komedia z pomyłek”, „Przez stepy”, „Orso”, „W krainie złota” pisarz nawiązywał do swoich amerykańskich doświadczeń, kreując wątki przygodowe. Następne szkice literackie – nowele: „Latarnik”, „Wspomnienie z Maripozy”, „Sachem”, „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela”, „Bartek Zwycięzca” prezentowały sprawy polskie ukazane przez pryzmat Ameryki. Autor tworzył paralele, np. porównywał los Polaków pod zaborami do niewoli Indian. Niektóre miniatury: „Latarnik”, „Sachem” zalicza się do cyklu nowel amerykańskich, do którego można włączyć „Za chlebem” klasyfikowaną jako nowelę ludową, choć sporo w niej „wątków amerykańskich”. Podział ten, jak widać jest niekonkretny, lecz w literaturze trudno wyznaczyć ścisłe granice, materia literacka jest na to zbyt żywa. Wśród utworów o tematyce ludowej „Szkice węglem” zajmują pierwsze miejsce, na dalszych pozycjach są „Janko Muzykant” i „Jamioł”.

„Jamioł” to opowieść o dziecięcej niedoli. Pewien dziedzic z Leszczyniec zapragnął zaadoptować sierotę – wiejską dziewczynkę Marysię. Posłał po nią furmana z końmi. W drodze powrotnej pijany woźnica zasnął, zapominając całkowicie o małej pasażerce. Zgubił dziewczynkę. Dziecko zamarzło w lesie, tracąc wiarę w istnienie opiekuńczych duchów – aniołów (jamiołów).

„Utwory takie jak „Janko Muzykant” czy „Jamioł” znakomicie obrazują ówczesne stosunki społeczne: obojętność ziemiańskiego dworu na dolę ludu, osamotnienie i bezradność chłopów pozbawionych opieki i rady, ich niezwykle niski poziom kulturalny i marniejące przez to wszystko ogromne wartości ludzkie. Są to utwory rzeczywiście realistyczne, o ważnym temacie i nie budzące wątpliwości, że to, o czym mówią, mogło zdarzyć się naprawdę.” (cyt. za Alina Nofer – Ładyka [w:] Sienkiewicz, Wybór nowel, Warszawa 1974)

„Za chlebem” podejmuje problematykę emigracji. Późniejszy twórca „Quo vadis” dziełem o utrapieniach polskich emigrantów w Ameryce, próbował zniechęcić chłopów do wypraw za ocean. Amerykański sen wcale się nie spełniał, a raczej przeobrażał w koszmar. Dzieje bohaterów noweli – Wawrzona i Marysi, którzy w Stanach doświadczają wszelkich nieszczęść, miały stanowić przestrogę dla wszystkich utopistów postrzegających odległy ląd w kategoriach ziemskiego raju.

Nowele amerykańskie: „Komedia z pomyłek”, „Przez stepy”, „Orso”, „W krainie złota” „przenosiły” czytelnika w plenery Ameryki, prezentowały szczegóły z życia zdobywców Dzikiego Zachodu. Przygoda stawała się elementem konstrukcji fabuły. W ten sposób pisarz „rozpalał” wyobraźnię odbiorcy, wpływał na jego emocje. Jego dzieła znajdowały wielu amatorów, zyskiwały popularność. W cyklu nowel amerykańskich Sienkiewicz nie koncentrował się na współczesnej problematyce wielkich miast, ale podejmował tematy z egzotycznej przeszłości Stanów Zjednoczonych. Zajmował się cywilizacją małych osad kalifornijskich.

„Utwory takie jak: „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela”, „Latarnik”, „Wspomnienie z Maripozy”, a nawet „Sachem” podejmują równie ważną problematykę polityczną. Pozytywiści (...) nie zamierzali nawoływać narodu do nowego powstania (po upadku insurekcji styczniowej). Ale równocześnie zdawali sobie sprawę, że naród będący w niewoli, jeśli przestanie mu się uświadamiać jego sytuację, może w końcu zatracić poczucie swojej odrębności i powinności. Postanowili więc i tutaj interweniować przy pomocy literatury. I oto widzimy: obraz dziecka zadręczonego przez wrogi system szkolny („Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela”); obraz człowieka, który już zapomniał, o tym, kim jest, i którego uratował od niepamięci Mickiewicz („Latarnik”). Stary człowiek, który sam znalazł sposób, by nie stracić więzi z narodem („Wspomnienie z Maripozy”). Młody człowiek, który tę więź utracił („Sachem”). (...)” (cyt. za Alina Nofer – Ładyka [w:] Sienkiewicz, Wybór nowel, Warszawa 1974)

strona: 1 2