Jesteś w: Ostatni dzwonek -> Dwudziestolecie miedzywojenne

Sam - analiza i interpretacja

Autor: Karolina Marl�ga

Józef Czechowicz umieścił wiersz „Sam” w tomiku „Ballada z tamtej strony”, opublikowanych w 1932 roku i przepełnionym wierszami utrzymanymi w charakterystycznym dla poety nastroju – nadchodzącej i nieodwracalnej zagłady.

Interpretacja

Liryk Czechowicza przepełniony jest wieloma uczuciami. Poeta maluje w nim stan swojej duszy, w której miłość i poczucie bezpieczeństwa wypychane są przez strach przed zbliżającym się, a nieuzasadnionym z punktu widzenia 1932 roku niebezpieczeństwem. Wiersz jest dowodem na talent wizjonerski poety, który na kilka lat przed wybuchem największego zbrojnego konfliktu w dziejach świata przewidywał nadchodzącą klęskę europejskiej cywilizacji i moralno-etycznych zasad człowieka.

Odwieczna potrzeba odnalezienia spokoju wydaje się być niedostępna dla pokolenia żyjącego w latach 30. XX wieku. Pozostało mu jedynie dostosowanie się do otaczającej go rzeczywistości oraz oczekiwanie na to, co nieuniknione.

Liryk rozpoczyna się informacją o złowieszczym, a bezzasadnym krzykiem:
„u dna ostrego krzyku
nic się nie jawi”
Nie wiadomo, co jest przyczyną głośnego, charakterystycznego bardziej dla zwierzęcia, niż człowieka wrzasku. Zwrot „nic się nie jawi” wskazuje, że wycie nie jest spowodowane jakimś konkretnym widokiem czy sytuacją. Wynika bardziej z napadającego czasem człowieka poczucia bezsensu i przeczucia o ulotności życia, niż z określonych powodów.

W kolejnych wersach poeta opowiada o mieszkańcach pewnej wsi, którzy żyją według odwiecznych praw przyrody, dzieląc swój czas między obowiązki w polu i w domu oraz nie zdając sobie sprawy z nadchodzącego Armagedonu:
„nici pajęcze na strzechach
płatki lecą pod zorzę
świtem
wiatrak ręce ogromne rozłożył
nad żytem
chociaż rola wędruje bruzdami wzdłuż
od horyzontu do horyzontu
od zórz do zórz
nie ma spokoju”
Ostatni wers przytoczonego fragmentu wskazuje, że przed nadchodzącym niebezpieczeństwem spokoju nie zazna się nawet na położonej z dala od miasta wsi. Tam także, gdy rozpocznie się wojna, dotrą czołgi, spadną bomby, wkroczą nieprzyjacielskie wojska. Krew i płomienie pokryją wszystko. Symbolem tej zmiany jest nasilający się w kolejnych wersach kolor czerwony, będący motywem zaczerpniętym z Biblii:
„słowami czerwonymi
strunami czerwonymi
za rozpalonym czołem
ciemny tors mostu nad ciszą
wszędzie czerwienie kołem
płomienie wisząc
w mętnym strumieniu sekund
grożą
powodzią wieków
straszniej niż noc
straszniej niż burza
niż sen”
Choć nie możemy sobie wyobrazić czegoś bardziej mrocznego i przerażającego, niż noc, burza czy senny koszmar, autor wiersza zdaje sobie sprawę, że po wybuchu wojny nadejdzie czas znacznie potworniejszych zjawisk. Będzie:
„straszniej niż noc
straszniej niż burza
niż sen”

Analiza

Katastroficzny liryk przedstawiciela awangardy Józefa Czechowicza o wiele mówiącym tytule „Sam” jest złożony z czterech nieregularnych strof, z których pierwsza to siedemnaście, druga cztery, trzecia trzy, a czwarta dwanaście wersów.

Wypełnione są one niedopowiedzeń i dwuznacznościami, wśród których na wspomnienie zasługują metafory „noc jedwabi żałobnych” czy „drzewa szeregami bojowo”. W tym wierszu nic nie jest powiedziane wprost. Poeta nadchodzącą wojnę ubrał w mroczną, Apokaliptyczną szatę skrótów myślowych, których rozszyfrowanie i dopowiedzenie leży – jak przystało na założenia awangardzistów - w gestii czytelnika.