Jesteś w: Ostatni dzwonek -> Dwudziestolecie miedzywojenne

Biografia Juliana Przybosia

Autor: Jakub Rudnicki

Urodzony do pługa – z nadmiaru Ziemi zostałem poetą

Julian Przyboś (ur. 1901; zm. 1970) urodził się w Gwoźnicy Dolnej (miejscowość ta pojawia się na kartach jego twórczości) w rodzinie chłopskiej. Największą uwagę w późniejszej twórczości poświęcił matce. Przez całe życie opowiadał się za lewicową opcją („przedwojenni chłopi chodzili boso to socjalizm ich obuł”). We wrześniu 1912 roku rozpoczął naukę w rzeszowskim gimnazjum, którą wspominał z niechęcią. Był członkiem Polskiej Organizacji Wojskowej, jej lewicowego odłamu.

Debiut – tajne pisemko „Zaranie”, sonet „Wschód słońca” w wieku 17 lat, w latach późniejszych nieprzychylnie się do niego odnosił. Związane jest to z niespójnością osobową poety – zawsze przeciwstawiał siebie „teraźniejszego”, wcześniejszemu „ja”. Nie ma także poczucia czasu historycznego, co związane jest z jego pochodzeniem.

Przyboś był uczniem wybitnym, od przełomu lat 1917/18 pogorszenie stopni z religii, wychowania i polskiego. Tendencje ateistyczne odcisnęły piętno na całym jego późniejszym życiu (był ateistą). Wówczas również zaczęła dawać znać o sobie choroba serca – towarzyszyła mu do końca życia – na serce zmarł.

W listopadzie 1918 roku brał udział w rozbrajaniu Austriaków, następnie w wojnie polsko-bolszewickiej. W latach 1920-1923 studiował polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim. Czas pochłaniają mu książki.

Właściwy debiut w „Skamandrze” w 1922 roku wiersz „Cieśle”. Udziela się literacko, np. bierze udział w wieczorkach autorskich. Z tego okresu pochodzi późniejsze odwoływanie się do antychrystianizmu i kultu świata słowiańskiego. Pod koniec studiów związał się z Tadeuszem Peiperem. Współpracował z pismem „Zwrotnica” („Dachy”), współtworzył Awangardę krakowską, która kształtowała także i jego.

Przyjaźnie poetyckie: Tadeusz Peiper, Jan Brzękowski, Jalu Kurek, Władysław Strzemiński, Katarzyna Kobro. Pierwsze tomiki to „Śruby” i „Oburącz”.

Pełne kwalifikacje nauczycielskie przyznano mu w 1929 roku. Od 1 września 1927 roku pracował jako profesor Państwowego Gimnazjum w Cieszynie, zyskał prestiż, pobierał wysoką pensję. W październiku 1929 roku głęboko przeżywa śmierć swej miłości – taterniczki – Marzeny Skotnicówny („Z Tatr”). W 1930 roku ukazuje się tomik „Sponad”, w 1932 „W głąb las”, zaś w 1938 - „Równanie serca”. Przez okres całego dwudziestolecia publikował wiersze, artykuły i polemiki w najznakomitszych ówczesnych czasopismach.

W styczniu 1937 roku wyjeżdża na rok do Francji dzięki stypendium z Funduszu Kultury Narodowej. Po powrocie wyjeżdża ponownie dzięki stypendium od rządu francuskiego. Zachwyt Europą można odnaleźć w wielu wierszach z tego okresu. Wówczas też powstaje surrealistyczny poemat „Pióra z ognia”.

Po wybuchu wojny ucieka na wschód do Buczacza a następnie w grudniu przenosi się do Lwowa. W październiku 1941 roku zostaje aresztowany przez gestapo i osadzony w Cytadeli, po dwóch tygodniach zwolniono go. Poeta przenosi się do rodzinnej Gwoźnicy, gdzie pozostaje do końca hitlerowskiej okupacji. Z wierszy z tego okresu powstał tom „Póki my żyjemy” wydany w 1944 roku. Po wyzwoleniu objął stanowisko kierownika Wydziału Informacji i Propagandy w Wojewódzkiej RN w Rzeszowie. Brał udział w wielu inicjatywach, został m.in. prezesem ZZLP, współorganizował „Odrodzenie”, „Czytelnika” w Lublinie. Jego wojenny tomik został wydany jako jedna z pierwszych czterech książek wydanych po wyswobodzeniu części Polski od hitlerowców. Po wyswobodzeniu Krakowa przeniósł się tam organizując życie kulturalne. Był członkiem PPR, później PZPR. W „Czytelniku” wydał kolejny tom „Miejsce na Ziemi”. W październiku 1947 obejmuje funkcję posła nadzwyczajnego w Szwajcarii. W 1951 wrócił do Krakowa, gdzie objął funkcję dyrektora Biblioteki Jagiellońskiej. Wydał kolejny tom (w dużej mierze retrospektywny) - „Rzut pionowy”, a także opracował zbiór poezji ludowej „Jabłoneczka”, a następnie „Wzięli diabli pana”. W 1955 roku zrezygnował z kierowania BJ, przeniósł się do Łodzi, a wkrótce do Warszawy, gdzie otrzymał posadę w redakcji „Przeglądu Kulturalnego”. Piętnował „wypaczenia” i absurdy w życiu politycznym i w literaturze. Agitował za „nowoczesnością” we wszystkich dziedzinach sztuki. W 1955 roku ukazuje się tom „Najmniej słów”, a w 1958 „Narzędzie ze światła”. Tworzył eseje, artykuły publicystyczne, które ukazywały się na łamach prasy społeczno-literackiej, prowadził wieczory dyskusyjne, kilkakrotnie wyjeżdżał na Zachód. Rozczarowany brakiem zmian wystąpił z partii. W kolejnych latach rozpropagował akcję konkursów recytatorskich. Dwa doświadczenia z tego okresu determinowały jego twórczość: późne ojcostwo (rymowanki „Wiersze i obrazki”) i rozwijająca się choroba (odejście od życia publicznego).

strona: 1 2