Jesteś w: Ostatni dzwonek -> Dwudziestolecie miedzywojenne

Tematyka wierszy Przybosia

Autor: Jakub Rudnicki

Wiersze „wiejskie”

Julian Przyboś z racji swojego chłopskiego pochodzenia całe życie związany był z nurtem wiejskim. W jednej piątej wierszy Przybosia odnaleźć można nurt wiejski. Pierwszym utworem zawierającym ten motyw jest debiutancki utwór „Cieśle” (1921), zaś ostatnim „Słowacki” (1969). Słowami-symbolami są w jego twórczości orka, koń, traktor, żęcie zboża. Również wiejski krajobraz przewija się przez wiele utworów. Poszczególne motywy nie mają jednak wyłącznie znaczenia wprost. Poezja Przybosia jest wieloznaczna, odnaleźć w niej możemy wiele aluzji do całego bogactwa leksykalnego i frazeologicznego polszczyzny. Wiersze wiejskie wyznaczają podstawowy zamysł artystyczny i filozoficzny – są pseudonimami podstawowych wartości egzystencjalnych. Olbrzymie ich bogactwo powoduje, że obok wierszy melancholijnych odnajdziemy wiersze rewolucyjne, ironiczne i głęboko refleksyjne. Sposób widzenia wsi również nie jest jednolity. Jedne utwory mógłby napisać każdy poeta, inne tylko taki, który mieszkał i pracował na wsi, zaś część wiąże się bezpośrednio z biografią poety.

Wiersze „religijne”

Mimo iż Przyboś wychował się w tradycyjnej, katolickiej rodzinie całe dorosłe życie pozostawał niewierzący, był antyreligijnym racjonalistą. Pierwsze trwałe zwątpienia pojawiły się już w szkole gimnazjalnej. Mimo to w jego poezji pojawiają się biblijne motywy (Inwokacja do Śrub, Purpurowy osioł). Nawiązywał również do gatunków religijnych, takich jak litania. Był także autorem poematu antyreligijnego Bogi, napisanego z, jak pisze sam poeta, chrześcijańskim i żydowskim terrorystą duchownym. Tradycyjne wychowanie nie przeszkadzało mu być ateistą. Zakwestionowanie chrześcijańskiej idei ciał zmartwychwstania doprowadziło go do powrotu do wierzeń mitycznych, „oddajemy ciało ziemi, ziemia rodzi nowe ciało”.

Wiersze „wojenne”

Tematyka wojenna pojawia się w utworach Przybosia w różnych kontekstach. Pierwszy to wspomnienia wojny z bolszewikami, którą poeta znał z autopsji (Parada śmierci, Droga powrotna), drugi to zapowiedź zbliżającej się wojny (Na granicy, Wiosna 1937), zaś trzeci dotyczy II wojny światowej (Póki my żyjemy, Oczy zabitych) i niesprawiedliwości wojen toczonych już po jej zakończeniu (Wiosna paryska, Wiosna 1968, Pobojowisko). Po zakończeniu wojny pisarz nie wracał do własnych przeżyć, co wiązało się z charakterystycznym dla niego ahistoryzmem, pisarz żył i pisał „zwrócony ku teraz”, zaś impuls do napisania wiersza dawało mu konkretne zdarzenie czy przeżycie.

Wiersze „erotyczne”

Wierszy erotycznych Przyboś napisał niewiele. Można je podzielić na dwa rodzaje. Pierwszy ze wczesnego okresu twórczości obrazuje pełne spełnienie miłosne w wymiarach fizjologii (Jedna noc, Świt), drugi przedstawia ukochaną jako przedmiot wrażeń percepcyjnych (Nagle inna). Przyboś widzi ludzi jak przedmioty, partner nie jest pełnoprawny, wyzwala jedynie przeżycia. Kobieta zaś jest uprzedmiotowiona, później ubóstwiona, nigdy w pełni ludzka. Ostatni wiersz Przybosia – Róża – powstał, gdy autor przebywał w szpitalu. Łączy on w sobie wiele elementów poetyki autora „Cieśli”: alegorię, symbol, elipsę, skrócony obraz, apostrofę, grę lingwistyczną.

Wiersze „podróżnicze”

Wśród licznych wierszy Przybosia wyróżnić możemy także wiersze podróżnicze. Trzeba przyznać, że poeta wiele podróżował. W jego utworach odnajdziemy zapisy z m.in. Francji (Równanie serca, Łuk, Meta), Szwajcarii, Włoch, USA. Najczęściej ich tematem są przyroda i krajobrazy, które konfrontował z obrazami z Polski. Często podróże służyły mu do zestawienia własnej poetyki, z poetyką twórców minionych epok (Norwid, Słowacki, Mickiewicz).