Jesteś w: Ostatni dzwonek -> Mloda Polska

Koniec wieku XIX - interpretacja i analiza

Autor: Karolina Marl�ga

Utwór Kazimierza Przerwy-Tetmajera „Koniec wieku XIX” jest nazywany poetyckim manifestem przekonania o nadchodzącym końcu świata oraz o nieuchronności ludzkiego przemijania.

Sugerując się tytułem, powstały pod koniec XIX wieku liryk traktuje o zakończeniu milenium. Ze względu na wartości poznawcze i dokładne usytuowanie sytuacji lirycznej w danym czasie, tekst posiada także ogromną wartość historyczną. Traktowany jako dokument epoki fin de si�cle, dostarcza informacji na temat kondycji psychicznej ludzi żyjących w otoczeniu Przerwy-Tetmajera, przynosi wiadomości na temat ich poglądów na życie, świat, przemijanie.

Portret pokolenia nie jest optymistyczny. Ludziom brak sił witalnych, wiary i wewnętrznego przekonania o istnieniu „wyjścia z sytuacji”. Są doskonałym przykładem postawy dekadenckiej, dlatego teza o nazywaniu „Końca wieku XIX” manifestem pokolenia, które nie umiało nadążyć za zmianami w życiu społecznym, politycznym i kulturalnym.

Analizując tekst od strony konstrukcji podmiotu lirycznego, „Koniec wieku XIX” jest przykładem liryki inwokacyjnej. Pierwszoosobowy podmiot liryczny zdradza swoja obecność wielokrotnie, zwracając się bezpośrednio ze swoimi pytaniami do odbiorcy, czyli „człowieka końca wieku”:
„Cóż więc jest? Co zostało nam, co wszystko wiemy,
Dla których żadna z dawnych wiar już nie wystarcza?
Jakaż jest przeciw włóczni złego twoja tarcza
Człowiecze z końca wieku?... Głowę zwiesił niemy”.

Przyjmując, że autorem udzielanych odpowiedzi jest jednocześnie twórca pytań, w takim wypadku utwór należałoby rozpatrywać w kategoriach monologu wewnętrznego. Nie jest to jednak istotna kwestia – podmiot liryczny sam zalicza się do grona ludzi „z końca wieku”, identyfikuje się ze swoim rozmówcą, o czym świadczą zbiorowe formy zaimków oraz zakończeń czasowników („nam”, „wiemy” - dowód na zaklasyfikowanie wiersza do grona liryki podmiotu zbiorowego).

Zapis rozterek, poglądów i rozmyślań XIX-wiecznego everyman’a został ujęty w pięć regularnych, czterowersowych strof. Miarą wierszową jest trzynastozgłoskowiec ze średniówką po siódmej sylabie, zaś linijki zostały scalone za pomocą rymów żeńskich, niegramatycznych, o układzie okalającym ABBA:
„...skaleczy,
...przestworze.
...może
...rzeczy?”.

Pojawiające się w charakterze aforystycznym lub retorycznym pytania o możliwości zażegnania „włóczni złego”, czyli kryzysu wartości, z jakim pod koniec XIX wieku boryka się świat, w każdej z części spotykają się z rozmaitymi odpowiedziami. Trawiącą społeczeństwo „chorobę wieku” może pokonać kolejno: „przekleństwo”, „ironia”, „wzgarda”, „rozpacz’, „walka’, „rezygnacja”, „byt przyszły”, „użycie”. Co ciekawe, każdy kolejny sposób jest negowany przez następny:
„Byt przyszły?... Gwiazd tajniki któż z ludzi ogląda,
Kto zliczy zgasłe słońca i kres światu zgadnie?
Użycie?... Ależ w duszy jest zawsze coś na dnie,
Co wśród użycia pragnie, wśród rozkoszy żąda”.

Oś kompozycji wiersza stanowi właśnie owo zaprzeczanie, pojawiające się po każdej propozycji wyjścia z apatii. „Przekleństwo” oraz „wzgarda” są odrzucone, ponieważ „tylko dziki” lub „tylko głupiec” mógłby zastosować taką taktykę, a nie wykształcony, cywilizowany obywatel świata końca XIX wieku:
„Przekleństwo?... Tylko dziki, kiedy się skaleczy,
Złorzeczy swemu bogu, skrytemu w przestworze.
(…)
Wzgarda... Lecz tylko głupi gardzi tym ciężarem,
Którego wziąć na słabe nie zdoła ramiona”.

strona: 1 2