Powstanie w getcie warszawskim (kwiecień – maj 1943) – poszlaki historyczne
Pierwsze zbrojne wystąpienie Żydów miało miejsce w styczniu 1943 roku w Warszawie, kiedy Niemcy wkroczyli do getta w celu deportacji 8 tys. Żydów do obozu zagłady w Treblince. Na polecenie dowództwa ŻOB kilku jej członków zaopatrzonych w broń wmieszało się w tłum prowadzonych na Umschlagplatz mieszkańców getta. Na umówiony sygnał w okolicach ulicy Niskiej i Zamenhoffa, bojownicy zaatakowali Niemców konwojujących kolumnę.Tak o tym wydarzeniu, stanowiącym preludium (wstęp) do późniejszych działań powstańczych wypowiada się Cywia Lubetkin – Celina (uczestniczka walk w getcie) wspominana przez E... więcej
Wobec Zagłady – postawy innych narodów
„ sporządza raporty – radiotelegrafiści przekazują je do Londynu, a radio londyńskie, wbrew dotychczasowym zwyczajom, nie nadaje w swoich audycjach żadnych wiadomości na ten temat. Radiotelegrafiści na polecenie swych szefów pytają o powód, ale BBC milczy. Dopiero po miesiącu daje w serwisie informacyjnym pierwszą wiadomość o dziesięciu tysiącach i o Umschlagplatzu. Bowiem jak się później okazało, Londyn przez cały czas nie wierzył w raporty . wyjaśniali, kiedy mieli już potwierdzenie z własnych źróde... więcej„Kto ratuje jedno życie, jakby cały świat ratował.” (słowa z Talmudu) - pomoc indywidualna i zorganizowana
W reportażu Krall wspomina (w oparciu o relację Edelmana) o formach pomocy Żydom. Niektórzy z nich byli ukrywani po stronie aryjskiej, często wówczas płacono za taką przysługę (Lejkin, który opłacał utrzymanie córki po aryjskiej stronie). Lecz w miarę nasilania się represji wobec ludności żydowskiej postawy Polaków ulegały zmianie. Polska była jednym z krajów, w którym groziła kara śmierci za każdą formę wsparcia okazywaną ludności żydowskiej. Podobnie było w Jugosławii i na Ukrainie.Kościół katolicki zachowywał w tej kwestii postawę milczącą, ale wielu księży i wiele... więcej
Marzec 1968 – jako miniaturowa replika i echo Holokaustu
Echa prześladowań Żydów w Polsce, represji stosowanych wobec nich pojawiają się ponownie podczas wydarzeń marcowych 1968 roku. Polska będąca wówczas pod wpływem Związku Radzieckiego, który latem 1967 roku potępił Izrael (ten był wówczas w konflikcie ze światem arabskim) i zerwał z nim stosunki dyplomatyczne, musiała opowiedzieć się po stronie sowieckiej. Nastroje wrogie Żydom pojawiły się w kręgach partyjnych, milicyjnych, wojskowych, a później również wśród niższych warstw społecznych np. klasy robotniczej. Na wyznawców judaizmu urządzono swoistą nagonkę. W wojsku zwolniono ponad 2... więcejMity a rzeczywistość w relacji Marka Edelmana
W odróżnieniu od stereotypowych relacji, opisujących drugą wojnę światową, opowieść Edelmana jest rzeczowa i zwięzła, pozbawiona patosu i tendencji do mitologizacji rzeczywistości. Nie ma w niej elementów legendy, a wydarzenia pozbawione są znaczeń metaforycznych.W oparciu o wspomnienia bohatera reportażu wiemy, że w maju, kiedy zgasła już nadzieja powstańców na pomoc z zewnątrz, Jurek Wilner zastrzelił siebie i swoją dziewczynę, dając tym samym hasło do zbiorowego samobójstwa. Osiemdziesiąt osób ogarniętych paniką odebrało sobie życie. Historia próbuje mitologizować to wydarzenie:
„Tak właśn... więcej
Główna tematyka i przyjęcie „Zdążyć przed Panem Bogiem”
Tematem utworu jest martyrologia Żydów w czasach drugiej wojny światowej. Opowiada o niej świadek tych wydarzeń – Marek Edelman, człowiek przebywający wówczas na terytorium getta warszawskiego, uczestnik powstania oraz jego ostatni przywódca (po śmierci Mordechaja Anielewicza).Martyrologia – cierpienie, męczeństwo, pojęcie używane zwykle w odniesieniu do cierpień i męczeństwa ofiar hitlerowskiego systemu terroru i masowej zagłady.
Jego relacja ujęta została w formę wywiadu, który przeprowadza Hanna Krall, wypytując swojego rozmówcę nie tylko o istotne fakty z tamtego okresu,... więcej
Interpretacja tytułu „Zdążyć przed Panem Bogiem”
Tytuł utworu Hanny Krall ma charakter symboliczny. Autorka do prostego równoważnika zdania: „Zdążyć przed Panem Bogiem” sprowadziła sens misji, jaką wyznaczył sobie Marek Edelman, decydując się na zawód lekarza – kardiologa:Na tym polega przecież moja rola. Pan Bóg już chce zgasić świeczkę, a ja muszę szybko osłonić płomień, wykorzystując Jego chwilową nieuwagę. Niech się pali choć trochę dłużej, niż On by sobie życzył. To jest ważne: On nie jest za bardzo sprawiedliwy. (...) Oczywiście, każde życie kończy się i tak tym samym, ale chodzi o odroczenie wyroku, o osiem, dziesięć, piętna... więcej
„...czy ludzie się kochali. (...)” – o miłości w getcie...
Powyższą myśl Marek Edelman kończy następująco: „Otóż być z kimś to była w getcie jedyna możliwość życia. Człowiek zamykał się z drugim człowiekiem – w łóżku, w piwnicy, gdziekolwiek, i do następnej akcji już nie był sam.” Do takich związków popychała ludzi obawa przed śmiercią, samotnością, strachem. W ostatnich chwilach życia pragnęli być z kimś, mieć poczucie bycia komuś potrzebnym, zwłaszcza, że wielu z nich utraciło swych bliskich. Członkowie rodzin poginęli w walkach, transportach, obozach. Los niektórych był nieznany. Nikt nie wierzył w to, że prz... więcejChoroba głodowa i jej objawy
Lekarze w getcie prowadzili badania naukowe nad głodem, bo „Jeszcze nigdy medycyna nie dysponowała tak obfitym materiałem badawczym.” Tytuł pracy naukowej brzmiał: „Choroba głodowa. Badania kliniczne nad głodem wykonane w getcie warszawskim w 1942 roku.”Reportaż Krall przywołuje niektóre fragmenty pracy, która wyszczególnia kilka – trzy fazy wychudzenia: „I stopień, w którym ma miejsce stopniowa utrata nadmiaru tłuszczu. Wygląda się wtedy młodziej niż zwykle. (...) Do II stopnia wychudzenia należą prawie wszystkie spostrzegane przez nas przypadki. Wyjąte... więcej
Czas i miejsce akcji w „Zdążyć przed Panem Bogiem”
W utworze można wyodrębnić dwa plany czasowe. Pierwszy obejmuje wydarzenia związane z wybuchem, przebiegiem i stłumieniem powstania w getcie warszawskim.Jego początek datuje się na dzień 19 kwietnia 1943 roku:
„ – Dlaczego wyznaczyliście właśnie ten dzień – dziewiętnasty kwietnia?
- Nie my go wyznaczyliśmy. To Niemcy. Tego dnia miała się rozpocząć likwidacja getta.”
Przez kilkanaście dni toczono walki uliczne (19 – 24 kwietnia), a następnie Żydzi bronili się w domach i bunkrach (24 kwietnia – 10 maja). Ocalałe, pojedyncze grupy walczących przetrwały w ruina... więcej
Kształt artystyczny „Zdążyć przed Panem Bogiem”
Kompozycja utworu„Zdążyć przed Panem Bogiem” składa się z piętnastu części. Nie są to tytułowane, ani numerowane rozdziały. Z tekstu wyodrębnia je tylko szata graficzna. Pięć z nich utrzymana jest w formie dialogu. Pozostałe są splotem różnych form np. opisu, informacji, raportu, opowiadania, poezji, niemniej dominującą formą jest wywiad i relacja odautorska.
Tekst cechuje brak chronologii. Wydarzenia nie są „ułożone” linearnie – jedno nie jest następstwem drugiego. Dalsze ciągi poszczególnych fragmentów można odnaleźć w innych, przez co czyt... więcej
Nietypowy reportaż - „Zdążyć przed Panem Bogiem” – jako gatunek literacki
Książkę Hanny Krall trudno zaklasyfikować do określonego gatunku. Jest to raczej forma prozy reportażowej, w konstrukcji której dominującą rolę odgrywają dialogi i monologi bohaterów. Recenzenci różnie definiowali ten typ prozy. Niektórzy skłaniali się ku „opowieści dokumentalnej”, inni mówili o „eseju historiograficznym” lub „konfesji” (utwór, w którym autor dokonuje wyznania, w tym przypadku chodzi o Marka Edelmana), a sama autorka o książce mówi: „ (...) do fikcji literackiej nie nadaję się. Nie mam wyobraźni. Nic nie umiem wymyśl... więcejBibliografia
Literatura przedmiotowa:1. Krall Hanna, Zdążyć przed Panem Bogiem, Kraków 2003.
Literatura podmiotowa:
1. Chwalińska Teresa, Szafruga Kinga, Sms. Słownik pisarzy, Bielsko – Biała 2005.
2. Fest Joachim, Hitler i upadek Trzeciej Rzeszy, tłum. M. Dutkiewicz, Warszawa 2003.
3. Kulikowska Jolanta, Literatura współczesna 1939 – 1945. Synteza epok, Mława 2000.
4. Jarosiński Zbigniew, Literatura lat 1945 – 1975, Warszawa 1996.
5. Leszczyński Grzegorz, Elementarz literacki. Terminy, pojęcia, charakterystyki, Warszawa 2001.
6. Parker R.A.C., Druga w... więcej
Terminologia w „Zdążyć przed panem Bogiem”
Eksterminacja – wytępienie, wyniszczenie określonych grup ludności z powodów politycznych lub religijnych.Holokaust – to zaplanowana, instytucjonalnie zorganizowana i systematycznie przeprowadzona eksterminacja 6 milionów europejskich Żydów w czasie drugiej wojny światowej. W latach 1933 – 1939 rozpoczęło się preludium holokaustu. Po dojściu do władzy Hitlera (1933r.) i przejęciu władzy przez nazistów nasilił się antysemityzm państwowy i rozpoczęła polityka dyskryminacji Żydów.
Wykorzystując konstytucyjne uprawnienia i zaostrzone środki przystąpiono do systematycznego wyklucz... więcej
Holokaust – ogólny rys historyczny
„Zdążyć przed Panem Bogiem” jest ilustracją holokaustu (patrz Terminologia), obrazem cierpienia i zagłady wielu milionów ofiar, który na swoich kartach uwieczniła historia.W Niemczech, podczas drugiej wojny światowej, systemem panującym był faszyzm opierający się na dyktaturze państwowej i zhierarchizowanym aparacie partyjnym. Na czele stał Adolf Hitler – wódz. Źródła historyczne podają, że Hitler swoje antysemickie poglądy ujawnił na długo przed dojściem do władzy. Jego książka „Mein Kampf” („Moja walka”) pełna jest wzmiane... więcej
kontakt | polityka cookies