Barok

Ramy czasowe
Nazwa epoki pochodzi od portugalskiego słowa barocco oznaczającego rzadką i cenną perłę, o nieregularnych kształtach; przedmiot artystyczny odbiegający od powszechnie przyjmowanej formy. Barok trwał od końca XVI wieku do połowy XVIII wieku.

Podstawowe wyznaczniki epoki

• Kryzys renesansowych ideałów, dostrzeganie nietrwałości świata i kruchości życia ludzkiego;


• Zainteresowanie życiem wewnętrznym człowieka, powstanie nowych filozofii;

Głęboka gorliwość religijna (kontreformacja), przeradzająca się nawet w fanatyzm;

Główne tematy, motywy i koncepcje baroku

• Kontrreformacja – ruch w Kościele katolickim stanowiący odpowiedź na reformację, zapoczątkowany na soborze trydenckim w połowie XVI wieku. Skierowana przeciw protestantom, dążyła do reformy Kościoła, między innymi wprowadzono nowe formy duszpasterstwa, zakładano szkoły na wysokim poziomie (główna zasługa zakonu jezuitów);


• Sarmatyzm – zespół cech przypisywanych obyczajowości, umysłowości, kulturze i literaturze warstwy szlacheckiej w Polsce od schyłku XVI w. do końca XVIII wieku. Oparty był na poczuciu potęgi i tradycji narodowej, jego źródeł doszukiwano się w starożytnym plemieniu Sarmatów, z którymi identyfikowała się polska szlachta. Z czasem pojęcie to nabrało cech negatywnych – łączono je z niechęcią do reform, zacofaniem, nadużywaniem prawa (najobszerniejszy wizerunek Sarmatów odnaleźć można w twórczości Jana Chryzostoma Paska);


• Dysharmonia, niejasność i paradoks, a także niepokój i ruch, dynamika przestrzeni;


• Wzorzec piękna oparty o indywidualizm, ekspresję i zmysłowość;


• Niezwykłość pomysłów artystycznych, oryginalność konceptów (konceptyzm), operowanie kontrastem, kwiecistość słów, pomysłowe, wyszukane obrazy poetyckie;


• Marinizm – nurt, którego nazwa pochodzi od włoskiego poety – Giamattisty Marino; cechował się efektowną formą utworu, nadużywaniem metaforyki oraz różnorodnych chwytów stylistycznych (m.in. hiperbola, paradoks, inwersja, aliteracja, szyk przestawny), przewaga formy nad treścią;


• Motyw przemijania – dominował w literaturze baroku, łączył się z fascynacją śmiercią, zwracano uwagę na absurd ludzkiego losu, zadawano pytanie o nieśmiertelność duszy i przemijanie ciała, człowiek miotał się między tymi przeciwnościami;


• Masowość i demokratyzm piśmiennictwa.

Gatunki baroku

• Pamiętniki – prozatorska relacja o zdarzeniach, których autor był uczestnikiem bądź naocznym świadkiem. W przeciwieństwie do dziennika opowiada o wydarzeniach z pewnego dystansu czasowego, w związku z czym kształtuje się dwupłaszczyznowość narracji: narrator pamiętnika opowiadać może nie tylko o tym, jak zdarzenia przebiegały, może również ujawniać swoje do nich stanowisko w momencie pisania. Zdarzenia relacjonowane są zazwyczaj w narracji pierwszoosobowej i układzie chronologicznym. W Polsce najwybitniejszym pamiętnikarzem był Jan Chryzostom Pasek. Jego dzieła oprócz wartości dokumentarnej zawierały szeroki obraz sarmackiej kultury wraz z autoportretem szlachcica polskiego;


• Epistolografia – sztuka pisania listów zgodna z obyczajami panującymi w danej epoce czy środowisku, w Polsce najsłynniejsze listy pisał król Jan III Sobieski do swojej żony – Marysieńki;


• Epos - dłuższy utwór, ukazujący dzieje bohaterów narodowych na tle przełomowych wydarzeń historycznych – zob. Transakcja wojny chocimskiej Wacława Potockiego;


• Satyra polityczna – wyrażała krytyczny stosunek wobec obyczajów oraz wad i przywar ludzkich, światopoglądów i orientacji politycznych, instytucji i funkcji publicznych realizuje się poprzez różne formy gatunkowe;


• Fraszka – z włoskiego frasca, czyli „drobiazg”, „głupstewko” – krótki i zwięzły utwór poetycki o charakterze żartobliwym, humorystycznym, niekiedy filozoficznym i refleksyjnym – zob. twórczość: W. Potockiego, D. Naborowskiego, J. A. Morsztyna, Z. Morsztyna;


• Nowożytna komedia – jej powstanie wiąże się z twórczością Moliera, sięgała po realistycznie traktowane tematy obyczajowe, przy założeniu niezmienności natury ludzkiej, wykształciła wyraźne postacie – typy bohaterów, które z jednej strony bawiły, z drugiej piętnowały ludzkie wady.

Partner serwisu:

kontakt | polityka cookies