Oświecenie

Ramy czasowe

Oświecenie nazywane wiekiem rozumu, a także wyjściem człowieka z niepełnoletności, w którą popadł z własnej winy (Kant) przypadało przede wszystkim na wiek XVIII, choć jego założenia powstały już pod koniec XVII wieku (John Lock). W Polsce prądy oświeceniowe dotarły później, tj. w połowie XVIII wieku (1740 rok – założenie Collegium Nobilium przez Konarskiego, 1764 – elekcja Stanisława Augusta Poniatowskiego).

Podstawowe wyznaczniki epoki

• Przekonanie o nadrzędnej wartości ludzkiego rozumu, krytyczna ocena kondycji człowieka;


• Krytycyzm odnoszący się głównie do tradycyjnych instytucji politycznych i społecznych, do Kościoła i ustaleń nauki;


• Znaczące zainteresowanie filozofią, sztuką, muzyką, literaturą;


• Dynamiczny rozrost słowa pisanego i rozszerzanie się jego zasięgu.

Główne tematy, motywy i koncepcje baroku

• Racjonalizm – z łaciny ratio, czyli „rozum”, nurt głównie w filozofii przypisujący zasadniczą rolę w poznaniu rozumowi. Przeciwstawia się irracjonalizmowi głosząc, że nie istnieje inny świat oprócz takiego, który może pojąć ludzki umysł.


• Empiryzm – nurt w filozofii, zakładający, iż głównym źródłem poznania jest doświadczenie zmysłowe (zewnętrzne lub wewnętrzne), bywa przeciwstawiany racjonalizmowi;


• Dydaktyzm – z greki didaktikós, czyli „dający się nauczyć”, zakładał dążenie do kształtowania u kogoś właściwych postaw lub poglądów poprzez pouczanie go lub dawanie wzorów do naśladowania. W literaturze charakteryzuje utwory mające na celu krytykę wad i wychowanie czytelników w pożądanym, racjonalnym duchu;


• Deizm – uznanie istnienia Boga, jednak odrzucenie dogmatów oraz prawd wiary; ateizm – zanegowanie istnienia Boga;


• Klasycyzm – prąd literacki, który swój początek wywodził z racjonalizmu i dydaktyzmu, wzorce (i gatunki) czerpał z twórczości antycznej, kład nacisk na działania racjonalne, ośmieszał wady;


• Sentymentalizm – prąd literacki w głównym świetle stawiający ludzkie uczucia oraz kontakt z naturą (twórca – Jean Jaques Rousseau);


• Rokoko – kierunek oświecenia widoczny przede wszystkim w sztukach plastycznych, cechował się nagromadzeniem elementów ornamentyki, kunsztem w dopracowaniu dzieł sztuki;


• Naprawa Rzeczypospolitej – w związku ze szczególnym ustrojem Polski oraz brakiem reform polska literatura i publicystyka oświeceniowa skupiała się przede wszystkim na poprawie stosunków w państwie i wprowadzeniu niezbędnych zmian (Stanisław Staszic, Hugo Kołłątaj).

Gatunki oświecenia

• Oda – gatunek wywodzący się z antyku o podniosłej wymowie; podejmował ważne tematy, opisywał istotne wydarzenia, sławił bohaterów;


• Satyra – gatunek literacki należący do epiki ośmieszający prezentowane treści poprzez zastosowanie ironii, kpiny, karykatury (w Polsce najwybitniejszym twórcą satyr był biskup Ignacy Krasicki);


• Powiastka filozoficzna – gatunek literacki charakterystyczny dla epoki oświecenia. Niewielki utwór pisany prozą, w którym fabuła podporządkowana została ideom filozoficznym (główni twórcy: Wolter, Diderot);


• Poemat heroikomiczny – parodia bohaterskiego eposu (w Polsce m.in. Monachomachia Krasickiego), głównym zabiegiem było połączenie wzniosłego i pełnego patosu tonu z mało istotną tematyką;


• Powieść epistolarna – powieść, w której bohaterowie porozumiewają się za pomocą listów, dzięki czemu czytelnik poznaje poszczególne wydarzenia, a przede wszystkim uczucia i przeżycia postaci.

Partner serwisu:

kontakt | polityka cookies