Geneza „Zemsty”

Geneza komedii Zemsta

Pomysł sporu o zamek Fredro zaczerpnął z autentycznych akt rodzinnych z XVII wieku dotyczących sporu o zamurowanie muru dzielącego parcele dwóch szlachciców w zamczysku w Odrzykoniu (Skotnicki – pieniacz i krętacz contra Firlej – zawadiaka i gwałtownik), zakończonego ślubem młodych potomków. Tło dla opisanego konfliktu stanowią czasy zmierzchu Rzeczpospolitej szlacheckiej.

Zemsta ma swoje źródło w autentycznym konflikcie i wiąże się z osobą samego Fredry. Po latach starań, jesienią 1828 roku Aleksander Fredro ożenił się z Zofią z Jabłonowskich Skarbko... więcej

* * *

Czas i miejsce akcji w „Zemście”

Koniec XVIII wieku – początek XIX (czasy sarmackie, wspomnienie konfederacji barskiej, moda francuska), przeciętny zamek leżący na prowincji, na terenach Rzeczpospolitej – stare zamczysko powoduje komiczny kontrast pomiędzy „poetyckością” miejsca akcji, a „prozaicznością” zamieszkujących je postaci,
• akcja rozgrywa się podczas jednego dnia, podczas którego skumulowały, skomplikowały i rozwiązały się konflikty narastające latami,
• mur faktycznie dzieli parcele zwaśnionych szlachciców, ale w znaczeniu przenośnym to mur uprzedzeń i nienawiści między nimi.

Fredro „osadził” akcję ... więcej

* * *

Symbolika muru i jego rola w „Zemście”

O przekraczaniu muru

Mur zamkowy jest przedmiotem sporu pomiędzy dwoma zwaśnionymi sąsiadami. Każdy zamieszkuje w oddzielnej części budowli i zobowiązany jest do nieprzekraczania „granicy” bez pozwolenia. Mur stanowi barierę, rozdziela zakochanych – Klarę i Wacława. W jego wnętrzu tkwi dziura – wyłom, którą pewnego dnia bez niczyjej aprobaty postanawia naprawić Rejent. Rodzi to konfliktowe sytuacje np. bójkę.

Bohaterowie dramatu (komedii) radzą sobie z tą „barierą” na swój sposób: Wacław podaje się za jeńca Papkina i komisarza. Tak naprawdę pragnie widywać ukochaną. Papkin ... więcej

* * *

Słynne mury w historii i kulturze

Mury Jerycha – Stary Testament prezentuje opowieść o podboju miasta Jerycho. Po śmierci Mojżesza Naród Wybrany pod wodzą Jozuego stanął u bram potężnie obwarowanego Jerycha. Przez sześć dni wojsko żydowskie niezmordowanie okrążało miasto, dmuchając w trąby, aż siódmego dnia, po siódmym okrążeniu mury miasta rozpadły się.

Mur Zachodni czyli Ściana Płaczu – jest jedyną zachowaną po dzień dzisiejszy pozostałością Świątyni Jerozolimskiej wzniesionej w latach 966 – 959 p.n.e. przez króla Salomona na wzgórzu Moria, na tak zwanej „Świętej Skale”. Jest to najświętsze miejsce... więcej

* * *

Język „Zemsty”

Język Zemsty zbliżony jest do mowy potocznej, wykorzystuje:

* przekleństwa np. gad, czart, do kaduka:
„Co za koncept, u kaduka!
Pannom w głowie krokodyle (...)”

* partykuły:
- przecząca „nie”: „Nie powiadać nic nikomu”, „Nie, nie(...)”
- życząca „oby”: „Oby moja Artemiza (...)”, „Obyś była jak ta karta(...)”
- rozkazująca: „niech”, „niechaj” : „Niech do Milczka wkraść się stara, / Niech młodemu Wacławowi, (...)”
- wzmacniająca: „-że”: R... więcej

* * *

Komizm „Zemsty”

W Zemście uwydatnia się humor widoczny na trzech płaszczyznach: postaci, sytuacji i języka, określa się go mianem komizmu.

Komizm – z gr. kategoria estetyczna opisująca właściwości zjawisk zdolnych wywołać śmiech oraz okoliczności, w jakich dochodzi do powstania tej reakcji, czyli takie przedstawienie zjawisk, postaci i sytuacji, że u odbiorcy - uczestnika wzbudzają pozytywne uczucia, np. śmiech.

Komizm postaci w Zemście polega na skontrastowaniu – przeciwstawieniu sobie bohaterów np. cichemu, potulnemu Wacławowi Milczkowi, którego już w ... więcej

* * *

Plan wydarzeń „Zemsty”

Akt I (w domu Cześnika)

1. Małżeńskie plany Cześnika.

2. Przybycie Papkina.

3. „Misja” Papkina - prośba o rękę Podstoliny.

4. Dylematy Wacława i Klary.

5. Kłótnia o mur.

6. Wacław jeńcem Papkina.

Akt II (w domu Cześnika)

1. Jeniec przed obliczem Cześnika.

2. Cześnik odsyła Wacława.

3. Nagroda za milczenie – Wacław przekupuje Papkina.

4. Rozmowa Wacława z Klarą – myśl o przejednaniu Cześnika.

5. Wacław i Podstolina – echa dawnego romansu.

6. Oświadczyny Papkina – „niezwykłe” zadania Klary.

7. Zgoda Podstoliny na ślub z Cześnikiem.

8. Papkin w imieniu Cześnika idzie w... więcej

* * *

Inscenizacje i ekranizacje „Zemsty”

Prapremiera (pierwsze przedstawienie) Zemsty odbyła się w 12 maja 1834 we Lwowie. Był to również rok ukazania się „Pana Tadeusza”. W zaborze rosyjskim ze względu na panującą cenzurę wystawiano i wydawano ją pod tytułem „Zemsta za mur graniczny.”

W Teatrze Polskim, zwanym swojego czasu „Domem Fredry”, pierwsze przedstawienie pod tytułem Zemsta za mur graniczny, odbyło się w 1912 roku, a w obsadzie znaleźli się m.in. Michał Szobert, Wanda Tatarkiewiczówna, Józef Węgrzyn i Jerzy Leszczyński.

Zemsta należy do najczęściej inscenizowanych utworów w Polsce. Niektó... więcej

* * *

Najważniejsze cytaty z „Zemsty”

- dotyczące sąsiedzkiego sporu i wzajemnej nienawiści

„Ja - z nim w zgodzie? – Mocium panie,
Wprzódy słońce w miejscu stanie,
Wprzódy w morzu wyschnie woda,
Nim tu u nas będzie zgoda.”

„Od powietrza, ognia, wojny,
I do tego od człowieka,
Co się wszystkim nisko kłania –
Niech nas zawsze Bóg obrania.” (wypowiedź Cześnika)
(Akt II, scena 1)

„Mur naprawia,
Mur graniczny, trzech mularzy
On rozkazał! On się waży!...
Mur graniczny!... Trzech na murze!
Trzech wybiję, a mur zburzę,
Zburzę, zniszczę aż do ziemi!” (wypowiedź Cześnika)
(Akt I, scena 5) ... więcej

* * *

Bibliografia

Literatura przedmiotowa:

1. Fredro Aleksander, Zemsta, Kraków 2001.

Literatura podmiotowa:

1. Inglot Mieczysław, Komedie Aleksandra Fredry, Wrocław 1978.

2. Kuziak Michał, Romantyzm, Pozytywizm [ w: ] Epoki literackie. Od antyku do współczesności. Bielsko – Biała 2003.

3. Nosowska Dorota, Słownik scen literackich, Bielsko – Biała 2005.

4. Poklewska Krystyna, Aleksander Fredro, Warszawa 1977.

5. Rymkiewicz Jarosław Marek, Aleksander fredro jest w złym humorze, Warszawa 1977.

6. Sułka Henryk, Słownik lektur dla gimnazjalistów, Kraków... więcej

* * *

Cytaty z Aleksandra Fredry

o ... miał chuj długi i gruby na kształt maczugi, a po bokach jego były jak postronki grube żyły, jakieś węzły jakieś guzy, jaja miał jak dwa arbuzy, a że ciągle mu bez mała ta ogromna pyta stała – chujogromem go nazwała... (Baśń o trzech braciach i królewnie Pizdolonie)

o A bodaj ci nóżka spuchła! (Dożywocie)

o Cóż u diabła, z tym kutasem! (Dożywocie)

o I kura ma skrzydła jak orzeł, ale cóż z tego?

o Ideolog chce ze swojej gliny nowego człowieka ulepić. I zawsze robi tylko błoto.

o Jak kark skręcisz, dam gromnicę...
Lub gromnicy obietnicę (Do�... więcej

* * *

Cechy gatunkowe komedii

Komedia obyczajowa – forma komedii satyrycznej obnażającej obyczaje określonego środowiska, która ośmiesza panujące w nim konwencje, zasady współżycia oraz przywary moralne.

• komedia charakterów – ze względu na nakreślone postaci, reprezentujących określoną cechę lub wadę,
• komizm: sytuacyjny (spiętrzenie niefortunnych i niezwykłych wypadków), postaci, słowny (żarty, dowcipy w warstwie językowej dzieła, zabawne dialogi i powiedzonka.
• wydźwięk dydaktyczny nawiązuje do epoki oświecenia, niemniej możemy odnaleźć elementy romantyczne, często... więcej

* * *

Najważniejsze problemy w „Zemście”

• motyw zemsty – zemsta kończy się nietypowo – ślubem dwojga młodych, co zażegnuje konflikt między dwoma właścicielami zamku Rejentem i Cześnikiem o mur graniczny, świat szlachecki pełen jest samowoli, gwałtów i nadużyć prawnych – Rejent by zemścić się na Cześniku w poczuciu bezkarności preparuje zeznania murarzy, odmawiając im zapłaty, Cześnik organizuje pobicie majstrów, a po odbiciu mu Podstoliny planuje samosąd – zajazd na Rejtana, a także swata Wacława i Klarę – na złość – jak mniema - konkurentowi;

• szlachecki świat (pożegnanie z sarmatyzmem) – łączy element... więcej

* * *

Motywy w „Zemście” Fredry

• obraz szlachty w literaturze – główni bohaterowie to przedstawiciele szlachty, Fredro w satyryczny sposób przedstawia krytykę wad sarmackich;

• miłość, która napotyka trudności – Klara i Wacław mimo iż się kochają, nie mogą być z sobą, bo ich rodziny są skonfliktowane;

• sarmatyzm – Fredro krytykuje takie wady, jak pieniactwo, dbanie o wyłącznie własne interesy, krótkowzroczność, głupotę;

• zemsta.... więcej

* * *

Humor w „Zemście”

• autor nie ukrywa wad i sprzeczności środowiska szlacheckiego, ale jako humorysta dostrzega w każdej sytuacji możliwość szczęśliwego rozwiązania konfliktu,
• partie groźne i bolesne dla stron są strywializowane (pobicie murarzy – draśnięcia, zrzucenie Papkina ze schodów – nieład w garderobie),
• śmiech przesłania słabości bohaterów komedii,
• występuje komizm słowny (wypowiedzi Papkina), komizm sytuacyjny (dyktowanie Dyndalskiemu listu przez Cześnika), komizm charakterów (Cześnik i Rejent – podstępni, głupi nikczemni, ale i śmieszni, a nawet n... więcej

* * *

„Zemsta” Fredry bawi czy skłania do refleksji?

„Zemsta” Aleksandra Fredry to komedia - utwór, który ma bawić. W dramacie śmieszą nas poszczególni bohaterowie, i ich powiedzonka. Komiczne są różne sytuacje, na przykład scena dyktowania listu przez Cześnika.

Z pewnością najzabawniejszą postacią jest Papkin. Lubi przechwalać się swoim męstwem, a tak naprawdę jest wielkim tchórzem. Wady dwóch skłóconych bohaterów – Cześnika i Rejenta – również zostały ukazane w sposób zabawny.

Z drugiej strony „Zemsta” z pewnością skłania do refleksji i jest utworem pouczającym. Przedstawia wady szlacheckie, takie jak pycha, zazdrość, łatwe ... więcej

* * *

Podaj przykłady manipulacji w „Zemście” Fredry

„Zemsta” Fredry nazywana jest komedią intrygi. Bohaterowie często manipulują innymi. Chcą osiągnąć własne korzyści.

Cześnik wykorzystywał Papkina. Mówił mu, jaki jest z niego bohater. Tak naprawdę Papkin był tchórzem. Chętnie słuchał komplementów. Robił to, co Cześnik mu kazał. Szczególnie, jeśli miał za to dostać złoto.

Wacław manipulował Papkinem, kiedy zapłacił mu złoto. Chciał zostać u Cześnika, aby być bliżej ukochanej Klary. Zmusił Papkina do milczenia.

Klara manipulowała Papkinem. Powiedziała, że aby ją zdobyć musi przywieźć krokodyla. Było to niemożliwe do zrobienia.

Podst... więcej

* * *

Dlaczego „Zemsta” Fredry to komedia intrygi

Intryga to skryte i umyślne działanie postaci, zmierzające do pokrzyżowania zamiarów innych postaci. Często polega za zaskoczeniu lub wprowadzeniu ich w błąd. „Zemsta” powstała poprzez wykorzystanie do budowy akcji wielu intryg.

Główny konflikt w dramacie rozgrywa się między Cześnikiem a Rejentem. Toczą spór o zamek. Prowadzi on do bójki między murarzami. Rejent pragnie naprawić mur dzielący go od sąsiada. Cześnik się temu sprzeciwia. Mężczyźni planują nawet pojedynek, by rozwiązać konflikt. Robią wszystko by sobie zaszkodzić. Wykorzystują do tego inne osoby. Rejent wykrada Cześni... więcej

* * *

Kto się na kim i za co mści w „Zemście” Aleksandra Fredry?

Głównymi przeciwnikami w „Zemście” są Cześnik Raptusiewicz i Rejent Milczek. Wspólnie zamieszkują zamek, jednak ich części dzieli mur. W murze jest dziura. Rejent pragnie naprawić budowę ii wysyła tam robotników. Cześnik się na to nie zgadza. Dochodzi do bójki, a robotnicy zostają przegonieni.

Cześnik jest zaręczony z Podstoliną. Rejent, by się na nim zemścić, zaprasza kobietę do siebie. Proponuje jej ślub z własnym synem – Wacławem. Wie, że w przeszłości mieli oni romans. Wacław kocha Klarę i nie chce wyjść za Podstolinę.

Cześnik chce popsuć plany Rejenta. Podstępnie sprowadza do sieb... więcej

* * *

Jaki morał płynie z „Zemsty” Aleksandra Fredry?

„Zemsta” nie tylko bawi, ale także i uczy. Morał zawarty jest już w motcie utworu. W skrócie można powiedzieć: „nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło”. W utworze czytamy o wielu intrygach. Rejent nienawidzi Cześnika. Kłócą się o mur. Fredro na ich przykładzie pokazuje wady szlachty. Są kłótliwi, dumni, zarozumiali. Żaden nie chce ustąpić. Chcą sobie tylko zaszkodzić.

Spiski obu bohaterów doprowadzają do szczęśliwego zakończenia. Rejent wykrada narzeczoną Cześnika – Podstolinę. Chce by ożeniła się z jego synem Wacławem. Cześnik, by się zemścić, doprowadza do ślubu syna Rejenta... więcej

* * *

Jak powstała książka Aleksandra Fredry „Zemsta”?

Pomysł na napisanie „Zemsty” Fredro oparł na prawdziwych wydarzeniach. Autor po ślubie z Zofią z Jabłonowskich Skarbkową stał się właścicielem zamku w miejscowości Odrzykoń.

Po ślubie zajął się przeglądaniem starych dokumentów. Znalazł między innymi papiery dotyczące spraw sądowych. Dowiedział się z nich, że w XVII wieku istniał spór o załatanie dziury w murze zamku. Właścicielami byli wówczas wojewoda Piotr Firlej i kasztelan Jan Skotnicki.

Fredro dowiedział się, że szlachcice pogodzili się, kiedy ich dzieci wzięły ślub. Całą historię wykorzystał przy tworzeniu „Zems... więcej

* * *

Jaki jest sens motta utworu „Zemsta” Fredry?

Motto:

„Nie masz nic tak złego, żeby się na dobre nie przydało.
Bywa z węża dryjakiew (lekarstwo), złe często dobremu okazyją daje.”

W skrócie można zrozumieć motto utworu Fredry jako przysłowie „nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło”. Czasami złe intencje przynoszą dobry skutek. Podobnie jad węża - coś złego - może być lekarstwem.

Fredro udowadnia tezę zawartą w motcie „Zemsty”. Konflikt między Cześnikiem i Rejentem doprowadza ostatecznie do szczęśliwego zakończenia. Dwaj bohaterowie nie znoszą się. Mszczą się na sobie. Myślą, jak sobie nawzajem zaszkod... więcej

* * *

Słynne powiedzonka w „Zemście” Aleksandra Fredry

Rejent Milczek

„Niech się dzieje wola Nieba, / Z nią się zawsze zgadzać trzeba.”
(m. in. Akt III, scena 2)
Rejent często powtarza te słowa. Zdaje się na boską opiekę. Tak naprawdę swoim zachowaniem przeczy chrześcijańskim zasadom. Jest zawzięty i sprytny.

Idź, serdeńko, bo cię trzepnę
(Akt III, scena 1)
Rejent odnosi się w ten sposób do murarzy. Lekceważy ich i chce jak najszybciej się ich pozbyć. Współcześnie zwrotu możemy użyć, gdy chcemy się kogoś pozbyć.

„Bądź, serdeńko, bez obawy.”
(Akt III, scena 4)
Rejent zwraca się tak do Papk... więcej

* * *

Wyjaśnij cytat: „Jeśli nie chcesz mojej zguby, krokodyla daj mi luby”

Słowa „Jeśli nie chcesz mojej zguby, krokodyla daj mi luby” wypowiada Klara do Papkina. Papkin wierzy, że jest świetnym uwodzicielem. Romansuje z Klarą. Mówi, że może dla niej wskoczyć w ogień. Chce się z nią ożenić.

Dziewczyna wie, że Papkin to tchórz i kłamca. Nie wierzy w jego przechwałki. Nie chce wyjść za niego. Wystawia go na próbę. Pragnie posłuszeństwa i wytrwałości. Wymyśla trzy zadania. Każe Papkinowi milczeć przez sześć miesięcy, nic nie jeść przez rok rok i sześć dni. Ostatnim życzeniem jest przywiezienie z dalekich stron krokodyla.

Pierwsze dwie prośby Papkin może spełni... więcej

* * *

Czym była Artemiza?

Artemiza to szabla Papkina. Szlachcic nosił ją zawsze przy sobie. Był to znak, że ciągle jest przygotowany do ewentualnej walki. Oprócz angielskiej gitary i zastawionej kolekcji motyli był to jedyny majątek Papkina.

Nazwa wymyślona przez Fredrę może odnosić się do greckiej królowej Halikarnasu i pobliskich wysp. Walczyła ona w II wojnie perskiej (czasy starożytne). Dowodziła swoim oddziałem pięciu statków w bitwach morskich u przylądka Artemizjon oraz pod Salaminą.... więcej

* * *

Co oznacza skrót JW w „Zemście” Aleksandra Fredry

JW to skrót od: Jaśnie Wielmożny lub Jaśnie Wielmożna. Zwrot ten używany był od czasów staropolskich. Dawniej tytuł, jakim zwracano się do osoby wysoko postawionej w hierarchii społecznej. Wyraża szacunek dla danej osoby. Obecnie także spotykany jak zwrot grzecznościowy. Używany np. wobec takich osób jak senator czy ambasador.... więcej

* * *

Przyczyny konfliktu w „Zemście” Aleksandra Fredry

Przyczyną konfliktu w „Zemście” jest graniczny mur. Rejent Milczek i Cześnik Raptusiewicz są właścicielami jednego zamku. Wspólnie posiadają jedno domostwo. Ich odrębne części dzieli mur, który w części jest zniszczony. Znajduje się w nim dziura. Sąsiedzi nie lubią się. Są gotowi na wszystko, by uprzykrzyć życie sąsiada.

Rejent postanawia naprawić mur i odgrodzić się od sąsiada. Zatrudnia murarzy. Podczas pracy zostają oni napadnięci przez ludzi Cześnika. Obaj szlachcice Wyzywają się. Cześnik grozi, że będzie strzelał do Rejenta. Konflikt między Cześnikiem i Rejentem powoduje, że ich... więcej

* * *

Gatunek „Zemsty” Aleksandra Fredry i jego cechy

„Zemsta” Aleksandra Fredry to komedia. Zgodnie z zasadą utwory takie powinny przede wszystkim bawić i śmieszyć. W dramacie bawią zarówno poszczególne postacie, ich język, a także sytuacje jakie się rozgrywają.

„Zemstę” możemy nazwać komedią obyczajową. Pokazuje ona obyczaje, jakie panowały w czasach życia Fredry. Istniała wówczas jeszcze szlachta. Jej przedstawiciele mieli wiele wad i to o nich w śmieszny sposób pisze Fredro.

W utworze możemy wyróżnić też trzy rodzaje komizmu. Komizm postaci polega na tym, że bohaterowie przedstawieni są w sposób karykaturalny. Ich wady zo... więcej

* * *

Wywiad z Papkinem, postacią z „Zemsty" Aleksandra Fredry

- Witam Wielce Szanownego Pana! Jestem przedstawicielem pisma „Wieści i Nowe i Najnowsze”. Dziękuję za zgodę na wywiad. Wiele słyszałem o Pańskich dokonaniach, lecz chcę, by czytelnicy dowiedzieli się o nich od Pana. Może na początek się Pan przedstawi?
- Jestem Papkin – lew Północy… Hmm mam wrażenie, że komuś już to mówiłem… No cóż, w swoim krótkim życiu zwiedziłem wiele krain, wiele podróżowałem. Znają mnie w Szwecji, Włoszech, Niemczech, a właściwie sława moja obiegła cały świat.
- Czym się Pan wsławił?
- Ooo… to przede wszystkim moja odwaga. Zawsze stawałem do boju w pierwszym szeregu... więcej

* * *


Partner serwisu:

kontakt | polityka cookies