Geneza i okoliczności powstania „Potopu”
Tadeusz Bujnicki i Alicja Helman, autorzy książki „Potop” Henryka Sienkiewicza. Powieść i film, pisali: „W życiu pisarza okres, który poprzedził Trylogię, był więc bogaty zarówno w wydarzenia, jak i decyzje. Był również znaczący jako etap twórczy; dokonywał się wówczas znamienne przesunięcia: wzrost zainteresowania romantyzmem oraz krytyczny rozrachunek z naturalizmem (cykl odczytów o naturalizmie z 1881 roku), nowy, o wyraźnych akcentach patriotycznych nurt w nowelistyce, wreszcie pojawienie się tematu historycznego w tekstach literackich i publicystycznych”.Na końcow... więcej
Czas i miejsce akcji „Potopu”
Akcja utworu obejmuje dwa lata najazdu Szwedów na Rzeczpospolitą, od stycznia 1655 (wiemy to z Prologu: „Nie stało zaś tego ojca i dobrodzieja szlachty laudańskiej [Herakliusza Billewicza] w roku 1654”) do jesieni 1657 roku.Wydarzenia te dzieją się na obszarze niemal całego kraju: Żmudzi (Wodokty, Lubicz, Upita, Birże, Kiejdany) Wielkopolski (Ujście), Podlasiu (Łuków, Tykocin, Janów, Sokółka), Litwy oraz Śląska i Małopolski.
Żmudź to jeden z pięciu regionów etnograficznych współczesnej Litwy, a także historyczna nazwa Dolnej Litwy. Dawniej stanowiła jednostkę podziału terytor... więcej
Szczegółowy plan wydarzeń „Potopu”
Tom IRozdział I
1. Przędzenie kądzieli przez dziewczęta w izbie.
2. Rozmyślania Aleksandry Billewiczówny na temat niedawno odczytanego testamentu nieżyjącego dziadka oraz jego ostatniej woli (ślub z pułkownikiem Andrzejem Kmicicem).
3. Obawy Oleńki.
4. Wspomnienie spotkania sprzed dziesięciu laty z kawalerem.
5. Niespodziewane przybycie Andrzeja Kmicica do Wodoktów.
6. Tłumaczenia późnego dotarcia do ukochanej.
7. Zauroczenie młodych.
8. Wyznaczenie daty ślubu (za pół roku).
9. Opowieść Andrzeja o swych wiernych kompanach.
10. Przekazanie kawalerowi przez narzeczoną woli dziadka.
11. Zgoda Kmicica na przy... więcej
Tło historyczne „Potopu” - stosunki polsko-szwedzkie w XVII wieku
I.Przyczyny wojen ze SzwecjąNa początku XVII wieku zaostrzyła się rywalizacja miedzy Rzeczpospolitą a Szwecją.
Do najważniejszych przyczyn wojen polsko-szwedzkich zaliczamy:
Ze strony szwedzkiej ciągłą rywalizację o dominację nad Morzem Bałtyckim, czyli tak zwane dominium Maris Baltici. Wybrzeża tego morza były wówczas zajęte przez cztery państwa: Polskę, Rosję, Danię i Szwecję. Gdy trzy pierwsze domagały się jedynie prawa użytkowania, tak ostatnie państwo pragnęło zająć te tereny wyłącznie dla siebie (by zmonopolizować w jednym ręku handel ze wschodnią Europą).
Ze strony ... więcej
Sposoby kreowania postaci w powieści „Potop”
Juliusz Kijas, autor książki Potop Henryka Sienkiewicza, stwierdził: „Jednym z największych triumfów powieściopisarskich Sienkiewicza w Potopie jest stworzenie całej galerii różnorodnych postaci. Nie zapomni ich nigdy, kto bodaj raz tę powieść przeczytał, zwłaszcza że każda z nich posiada swoje odrębne cechy, dzięki którym tak liczne osoby nie mieszają się w pamięci czytelnika”. Z kolei w rozprawie O postaciach Sienkiewiczowskich krytyk i badacz literatury, Kazimierz Wyka pisał: „Zarówno nasze własne doświadczenie czytelnicze w obcowaniu z dziełem Sienkiewicza, jak lic... więcejKompozycja i artyzm powieści „Potop”
W szkicu zatytułowanym Artyzm Sienkiewicza, Juliusz Kleiner wskazał na ważną cechę osobowości pisarskiej autora najznakomitszego polskiego cyklu literackiego: „Bo jeżeli rzucające się w oczy cechy jego utworów to plastyka, malarskość i dynamika – cechami niemniej istotnymi są rytm, kompozycja i miara. Ten spadkobierca romantyków, ten inicjator neoromantyzmu nie miał bynajmniej psychiki typowo romantycznej. Był klasykiem (…)”.Kompozycja Potopu jest uschematyzowana. Wydarzenia historyczne wpływają na los jednostek, a one z kolei mogą zmieniać bieg dziejów. Na akcję ... więcej
„Potop” Henryka Sienkiewicza jako powieść historyczna
„Przeszłość dla Sienkiewicza była przede wszystkim przeszłością wielkich postaci, wielkich namiętności i uczuć. W tym był romantykiem. Jednakże forma przedstawienia dziejów, posługiwanie się źródłem, dbałość o wymiar typowy i realistyczną motywację – wiążą go z pozytywizmem. Między owymi biegunami metod twórczości mieści się niewątpliwie Potop”. Tadeusz Bujnicki, Alicja Helman, „Potop” Henryka Sienkiewicza. Powieść i film.I. Powieść historyczna jako gatunek literacki
Powieść historyczna jest jedną z odmian ogólnie rozumia... więcej
Język i styl powieści historycznej „Potop”
W powieściach historycznych ważną rolę odgrywa kształt językowo-stylistyczny. Henryk Sienkiewicz to przykład pisarza, który przed przystąpieniem do pracy szczegółowo analizuje materiały źródłowe i teksty z epoki, w której akurat umiejscowił akcję kolejnego dzieła.Aby pozostać wiernym językowi i stylowi siedemnastowiecznej społeczności zamieszkującej Polskę, zapoznał się z wieloma dokumentami, przeczytał mnóstwo książek. Wszystko, co wyniósł z wielomiesięcznej pracy, zawarł w drugiej części Trylogii.
W Potopie przeważa zobiektywizowany typ narracji o autorskiej wszechw... więcej
„Ku pokrzepieniu serc” - znaczenie utworu „Potop”
Henryk Sienkiewicz w rozmowie z Brandesem w 1887 roku, gdy kończył pisanie Trylogii, powiedział: „Czyż nie lepiej i zdrowiej, zamiast malować dzisiejszy stan umysłów i ludzi, dzisiejszą ich nędzę, sprzeczność z samymi sobą, bezsilność i szamotanie się – pokazać swemu społeczeństwu, że były chwile jeszcze gorsze, straszniejsze i bardziej rozpaczliwe i że pomimo tego ratunek i odrodzenie przyszło. Tamto może do reszty zniechęcić i zrozpaczyć – to sił dodaje, nadzieję wlewa, ochotę do życia zagrzewa”.Ostatnie zdanie Trylogii brzmi: „Na tym kończy się te... więcej
Motyw miłości w „Potopie”
Małżeństwo Andrzeja Kmicica i Aleksandry Billewiczówny zostało zaplanowane nie przez młodych, lecz ich przodków. Para została wychowana w posłuszeństwie dla starszych, dlatego nie sprzeciwiła się decyzji Herakliusza i ojca kawalera. Choć bohaterowie nie widzieli się od czasu, gdy byli dziećmi, to jednak nie zamierzali przeciwstawiać się planom rodziny.Gdyby nie miłość „od pierwszego wejrzenia”, kto wie, jak skończyłby się związek dumnej panny i zuchwałego kawalera, którzy przecież nie wiedzieli o sobie nic, prócz zdawkowych informacji o pochodzeniu. Na szczęście w chwili spotkania w izbie... więcej
Obraz XVII-wiecznego społeczeństwa w powieści Henryka Sienkiewicza
Sienkiewicz, biorąc sobie do serca zarzuty krytyków pierwszej części cyklu - Ogniem i mieczem, postanowił tym razem w Potopie pokazać przekrój całego społeczeństwa polskiego wieku XVII, uwzględniając nie tylko życie wojenno-obozowe, ale i obyczajowe. W powieści czytamy o wszystkich warstwach społeczeństwa, poczynając od arystokracji, a skończywszy na chłopach.Najwyższą warstwą w społecznej hierarchii, o której czytamy w powieści historycznej, jest arystokracja. Zaliczają się do niej między innymi król Polski Jan II Kazimierz Waza, jego małżonka Maria Ludwika Gonzaga de Neve... więcej
Filmowe adaptacje „Potopu”
Od razu po ukazaniu się wielowątkowej, barwnej i niezwykle „plastycznej” powieści historycznej pojawiło się wielu twórców, gotowych do podjęcia próby przeniesienia niezwykłego dzieła na srebrny ekran. Jednak ówczesne warunki społeczno-polityczne nie pozwalały na ukazanie każdej wizji utworu. Sukcesem zakończył się dopiero inicjatywa znanego polskiego reżysera – Jerzego Hoffmana.Szczegółowo o perypetiach związanych z adaptacjami powieści historycznej Sienkiewicza traktuje pozycja Tadeusza Bujnickiego i Aliny Helman. W swej książce „Potop” Henryka Sienkiewicza. Powieś... więcej
Krytycy literaccy i badacze o „Potopie”
Mimo obaw Sienkiewicza, spowodowanych ostrym atakiem na jego osobę po opublikowaniu Ogniem i mieczem, druga część Trylogii została przyjęta o wiele spokojniej, niż pierwsza. Niemniej jednak sądy o dziele nigdy nie były i chyba już nie będą jednakowe, ponieważ rozpętano trzy wielkie kampanie o „walorach” Trylogii (pierwsza z lat 1884-1886 rozpoczęta przez Kaczkowskiego, Prusa i Tarnowskiego; kolejna, tak zwana kampania antysienkiewiczowska, z początku XX wieku, z udziałem między innymi Brzozowskiego i Nałkowskiego oraz ostatnia – z 1933 roku, prowadzona przez profesora histori... więcejPolscy powieściopisarze o „Potopie”
Po opublikowaniu Potopu wielu współczesnych jego autorowi pisarzy zaczęło świadomie (i bezskutecznie) naśladować chwyty artystyczne czy rozwiązania kompozycyjne (Kaczkowski w swych Olbrachtowach rycerzach, Adam Krechowiecki w swych powieściach osadzonych w XVII wieku, Wacław Gąsiorowski w Huraganie).Środkowa część Trylogii bardzo przypadła do gustu dwudziestotrzyletniemu wówczas studentowi weterynarii - Stefanowi Żeromskiemu.
Napisał w swych Dziennikach: „Przeczytałem nareszcie sześć tomów, całe sześć tomów „Potopu” Henryka Sienkiewicza (…... więcej
Najważniejsze cytaty z „Potopu”
Scena śmierci Janusza Radziwiłła„Odgłosy wystrzałów stały się w tej chwili jeszcze gęstsze. Huk dział począł wstrząsać szybami, które za każdym razem odpowiadały żałosnym dźwięczeniem.
Książę słuchał czas jakiś spokojnie, po czym uniósł się z lekka na wezgłowiu, z wolna oczy poczęły się rozszerzać, źrenice błyskać. Siadł; przez chwilę trzymał rękoma głowę, nagle krzyknął jak w obłąkaniu:
- Bogusław! Bogusław! Bogusław!
Charłamp wybiegł jak szalony z komnaty.
Zamek cały trząsł się i dygotał od huku dział.
Nagle dał się słyszeć krzyk kilku tysięcy głosó... więcej
Bibliografia
1.Bobrzyński M., Dzieje Polski w zarysie, Warszawa 1986, s. 59.2.Bortnowski S., "Potop" w szkole. Odbiór powieści Henryka Sienkiewicza. Wnioski dydaktyczne, Warszawa 1988.
3.Bujnicki T., Helman A., „Potop” Henryka Sienkiewicza. Powieść i film, wyd. 2, WSiP, Warszawa 1988.
4.Bubnicki T., „Potop” Henryka Sienkiewicza, Warszawa 1977.
5.Bujnicki T., "Trylogia" Sienkiewicza na tle tradycji polskiej powieści historycznej, Wrocław 1973.
6.Bujnicki T., Pierwszy okres twórczości Henryka Sienkiewicza, Wrocław 1968.
7.Bujnicki T., Sienkiewicza "Powieści z lat d... więcej
Powieść historyczna w dziewiętnastowiecznej Polsce
Stefan Kulczycki w rozprawie Rzeczywistość historyczna wyróżnił trzy rodzaje powieści historycznej: „pierwszy, w którym fakty historyczne tak przytłaczają treść utworu i życie jego bohaterów, że właściwie powieść staje się zbeletryzowaną historią; drugi, w którym historia istnieje tylko z nazwy i daty, ale ludzi i ich dzieje nie pasują do epoki, są bądź współcześni czasom autora, bądź istnieją poza czasem tak, iż z ich życia, zachowania i kultury materialnej, wśród której bytują, nie można odgadnąć, jaką epokę w istocie przedstawiają; trzeci wreszcie rodzaj to u... więcej
kontakt | polityka cookies