Jesteś w: Ostatni dzwonek -> Potop

Kompozycja i artyzm powieści „Potop”

Autor: Karolina Marl�ga

W szkicu zatytułowanym Artyzm Sienkiewicza, Juliusz Kleiner wskazał na ważną cechę osobowości pisarskiej autora najznakomitszego polskiego cyklu literackiego: „Bo jeżeli rzucające się w oczy cechy jego utworów to plastyka, malarskość i dynamika – cechami niemniej istotnymi są rytm, kompozycja i miara. Ten spadkobierca romantyków, ten inicjator neoromantyzmu nie miał bynajmniej psychiki typowo romantycznej. Był klasykiem (…)”.

Kompozycja Potopu jest uschematyzowana. Wydarzenia historyczne wpływają na los jednostek, a one z kolei mogą zmieniać bieg dziejów. Na akcję drugiej części Trylogii składają się dwa zasadnicze wątki, pełniące funkcję scalającą:

- Historyczno-polityczny. W jego skład wchodzi opis ataku wojsk szwedzkich na Rzeczpospolitą, postępujący wraz z nim, proporcjonalnie do zniszczeń, rozkład moralny społeczeństwa polskiego oraz powolne odradzanie się ducha solidarnej walki.

- Romansowy. Jest oparty na strukturze trójkąta. Pierwszy jego wierzchołek stanowi chorąży orszański – Andrzej Kmicic, kolejny piękna łowczanka upicka Aleksandra Billewiczówna, a ostatni – niegodziwy książę Bogusław Radziwiłł. W obrębie tego trójkąta rozgrywa się dramat, komplikowany coraz nowszymi zdarzeniami wynikającymi z różnic charakterów oraz zmian politycznych.

Powieść rozpoczyna się zawiązaniem wątku romansowego. Dochodzi do spotkania pary młodych ludzi, przeznaczonych sobie drogą umowy przodków, zawartej między zaprzyjaźnionymi rodami. Podczas pierwszego spotkania Andrzej i Oleńka zakochują się w sobie i postanawiają pobrać. Wszystko byłoby proste i piękne, gdyby nie komplikująca się stale sytuacja polityczna. Wydarzenia, które się od tej chwili rozgrywają powodują, że młodzi kłócą się i coraz bardziej nienawidzą (zwłaszcza dumna panna). Ma na to wpływ podpalenie Wołmontowicz przez pułkownika, pozostanie przy boku Radziwiłłów po uczcie w Kiejdanach czy porwanie Oleńki. W toku akcji powieści sytuacja zakochanych pogarsza się, by dopiero w ostatnim rozdziale, za sprawą listu Jana Kazimierza, doszło do ostatecznego pojednania.

Nieco później niż romansowy, zawiązuje się wątek historyczno-polityczny. Stanowi on tło dla tego pierwszego.

Od tej chwili oba wątki rozwijają się równolegle. Sienkiewicz scala w czasie postęp w upadku moralnym Kmicica z upadkiem ogółu obywateli aż do chwili, gdy Polacy zaczną odnosić zwycięstwa w walce, a Andrzej przejdzie przemianę na wzór Jacka Soplicy. Na końcu Potopu obserwujemy odrodzenie etyczne społeczności (bohatera zbiorowego) oraz postaci pierwszoplanowej.

Akcja powieści toczy się bardzo szybko. Jest to konsekwencją wprowadzenia do fabuły nagłych katastrof i równie zaskakującego ich rozwiązania (ucieczka porwanego Bogusława z rąk Kmicica, wysadzenie kolubryny, pojmanie oficerów w Kiejdanach), ciągłego przemieszczania się postaci (wraz z nimi czytelnik „wędruje” przez wiele terenów), nieprzewidywalnych zwrotów akcji, zastąpienia opisów dialogami, zastosowania wielu czasowników (a nie rzeczowników i przymiotników) czy zrezygnowania z pogłębionej analizy psychologicznej głównych bohaterów (czytelnik miał wyrabiać sobie o nich zdanie na podstawie lektury o ich czynach).

Budowa Trylogii opiera się na zasadzie tak zwanej „sumy gatunków” odpowiednio zespolonych wewnętrznie. Sienkiewicz łączy liczne wydarzenia także dzięki usytuowaniu fabuły na tle wydarzeń potopu szwedzkiego, takich jak obrona Jasnej Góry, szturm na Warszawę, kapitulacja pod Ujściem.

Ponadto „spoiwem powieściowej fabuły” jest również wprowadzenie wątku romansowego, który przeplata się z wielkimi momentami dziejowymi oraz naprzemiennych momentów klęski i zwycięstwa (by po każdej przegranej bitwie Polacy mieli szansę na poprawienie swej sytuacji). Potop łączy w nadrzędnym gatunku powieści obyczajowo-historycznej kilka innych tradycji gatunkowych (literackich i piśmienniczych):

strona: 1 2 3

Szybki test:

W „Potopie” nie ma pierwiastka:
a) apokryfu średniowiecznego
b) powieści kryminalnej
c) powieści przygodowej
d) legendy
Rozwiązanie

Sienkiewicz korzystał przy konstruowaniu „Potopu” ze schematu powieści:
a) Kraszewskiego
b) George'a Byrona
c) Waltera Scotta
d) Mickiewicza
Rozwiązanie

Budowa „Trylogii” opiera się na zasadzie:
a) „sumy gatunków”
b) „sumy zdarzeń”
c) „zborczej”
d) „dzielenia gatunków”
Rozwiązanie

Więcej pytań
Zobacz inne artykuły:
Inne
Charakterystyka Aleksandry Billewiczówny
Charakterystyka Andrzeja Kmicica / Babinicza
Czas i miejsce akcji „Potopu”
Geneza i okoliczności powstania „Potopu”
„Potop” - TOM I - streszczenie szczegółowe
Przegląd bohaterów historycznych „Potopu”
„Potop” - TOM II - streszczenie szczegółowe
Bohaterowie fikcyjni oraz znani z historii, a nieobecni we współczesnych podręcznikach
Sposoby kreowania postaci w powieści „Potop”
„Potop” - TOM III - streszczenie szczegółowe
Obraz XVII-wiecznego społeczeństwa w powieści Henryka Sienkiewicza
„Ku pokrzepieniu serc” - znaczenie utworu „Potop”
Kompozycja i artyzm powieści „Potop”
Tło historyczne „Potopu” - stosunki polsko-szwedzkie w XVII wieku
Streszczenie „Potopu” w pigułce
Jan Onufry Zagłoba - charakterystyka
Język i styl powieści historycznej „Potop”
„Potop” Henryka Sienkiewicza jako powieść historyczna
Szczegółowy plan wydarzeń „Potopu”
Powieść historyczna w dziewiętnastowiecznej Polsce
Janusz Radziwiłł - charakterystyka
Biografia Henryka Sienkiewicza
Motyw miłości w „Potopie”
Filmowe adaptacje „Potopu”
Polscy powieściopisarze o „Potopie”
Krytycy literaccy i badacze o „Potopie”
Ciekawostki o Henryku Sienkiewiczu
Wypowiedzi o Sienkiewiczu
Kalendarium twórczości Henryka Sienkiewicza
Kalendarium życia Henryka Sienkiewicza
Najważniejsze cytaty z „Potopu”
Bibliografia

Partner serwisu:

kontakt | polityka cookies