Mloda Polska

Nazwa i ramy czasowe

Nazwa „Młoda Polska” nawiązuje do podobnych ruchów w Europie, m.in. „Młode Niemcy”, „Młoda Skandynawia”, które odcinały się od dotychczasowych kierunków, stawiając na twórczość modernistyczną. Terminu „Młoda Polska” użył po raz pierwszy w programowych artykułach opublikowanych w 1898 roku w „Życiu” Artur Górski. W Polsce epoka trwał od początku lat 90. XIX wieku (przyjmuje się często rok 1891 – wydanie pierwszego tomiku Kazimierza Przerwy-Tetmajera) do końca I wojny światowej i odzyskania przez Polskę niepodległości (1918).

Podstawowe wyznaczniki epoki

• odczuwanie ogólnie pojmowanego kryzysu wartości i systemów filozoficznych;


• przekonanie o schyłkowości zachodnioeuropejskiej cywilizacji;


• poczucie zagrożenia i niepewności w świecie gwałtownego rozwoju przemysłu i odkryć naukowych.

Główne tematy, motywy i koncepcje Młodej Polski

• Modernizm – z niemieckiego modern, czyli „nowoczesność”, nowoczesność konfrontowano z ideologią poprzedniego pokolenia. Wśród głównych cech wyróżnia się poczucie kryzysu kultury i cywilizacji, sprzeciw wobec tradycyjnej moralności mieszczańskiej, hasło „sztuka dla sztuki”, styl życia artystycznej cyganerii;


• Neoromantyzm – jedna z nazw Młodej Polski podkreślająca jej związek z romantyzmem, polegał on głównie na powrocie do indywidualizmu i subiektywizmu, w Polsce ozyły idee narodowowyzwoleńcze;


• Dekadentyzm – z francuskiego dekadence, czyli „schyłek”, „chylenie się ku upadkowi”; określenie to odnosi się do postawy człowieka z przełomu wieków XIX i XX, w której dominowało przeczucie nadchodzącej katastrofy, bezsens istnienia, niewiarę w jakiekolwiek wartości, a także apatię i niechęć do jakiejkolwiek aktywności (zobacz: K. Przerwa-Tetmajer - Koniec wieku XIX);


• Fin de siècle to określenie „końca wieku” lub „końca pewnej ery”, dotyczyło okresu przełomu XIX i XX wieku i przejawiało się w wielu dziedzinach kultury – w modzie, kabarecie, operetce, ale także w literaturze. Zawierało w sobie takie tendencje, jak: dekadentyzm, poczucie atmosfery schyłkowości, końca cywilizacji i śmierci kultury;


• Bergsonizm – prąd literacki związany z filozofią Henri Bergsona. Zakładał istnienie èlan vital, czyli życiowego pędu, podkreślał znaczenie intuicji i irracjonalizmu;


• Impresjonizm – kierunek w malarstwie i literaturze ukształtowany we Francji w drugiej połowie XIX wieku; w Polsce związany z poezją o charakterze nastrojowym, która ukazuje świat przez pryzmat wrażliwości jednostki, która nie musi określać swych poglądów na świat, może pozostać intelektualnie bierna i przeżywać nieokreślone doznania;


• Symbolizm – kierunek wynoszący ducha ponad materię, zakładał, że w artystycznych wypowiedziach dominowałyby subiektywizm, wewnętrzne przeżycia bohaterów i wyobraźnia. Efekt taki był możliwy do uzyskania dzięki deformacji rzeczywistości i przypisywaniu zjawiskom dodatkowych znaczeń, używaniu licznych symboli;


• Secesja – kierunek w sztukach plastycznych oraz architekturze, sztuce użytkowej i zdobnictwie, którego cechami są: falista linia, wątki roślinne i kwiatowe, asymetria, pastelowe barwy;


• Ludomania, inaczej chłopomania to zjawisko w literaturze i obyczajowości młodopolskich sfer inteligenckich, polegająca na szczególnym zainteresowaniu wsią i jej mieszkańcami. Artyści na wsi szukali natchnienia, dochodziło nawet do małżeństw inteligentów z chłopami. Najpełniejszą realizacją tych zainteresowań jest powieść Chłopi Władysława Reymionta.

Wybrane gatunki Młodej Polski

• Hymn – od greckiego hymnos, czyli „pieśń pochwalna”, gatunek charakteryzujący się uroczystym, podniosłym tonem. W modernizmie uprawiał go między innymi Jan Kasprowicz (Dies Irae). Jego utwory charakteryzowały się wolnym, nieregularnym wierszem, w którym pojawiały się rymy sąsiadujące i odległe, stosujące hiperboliczne obrazowanie, poddane intonacyjnemu rytmowi wewnętrznego uczucia i emocji;


• Dramat młodopolski – cechował się awangardą, elementami groteski, naturalizmu dekadencji oraz bogatą symboliką. Wśród licznych odmian dramatu można wymienić dramat naturalistyczny, odnoszący się do rzeczywistości i często krytykujący ją poprzez zastosowanie np. groteski, dramat poetycko-nastrojowy o luźnej kompozycji, przepełniony bogata symboliką, podejmujący zagadnienia metafizyczne dramat symboliczny, a także dramat ekspresjonistyczny czy dramat historyczny;


• Powieść młodopolska – w fabule, kompozycji i tematyce powieści młodopolskiej zaszły istotne zmiany, przede wszystkim cechowały ją luźna kompozycja, wielowątkowość, szeroki zakres tematyczny, „nieprzejrzystość” stylu oraz synkretyzm stylistyczny, mieszał się takie prądy, jak symbolizm, impresjonizm, ekspresjonizm, a także naturalizm i realizmu. Ukazywany pejzaż ulegał psychizacji, zaś bohaterowie podlegali analizie psychologicznej.

Partner serwisu:

kontakt | polityka cookies