Jesteś w: Ostatni dzwonek -> Mloda Polska

„Koniec wieku XIX” Kazimierza Przerwy-Tetmajera i „Schyłek wieku” Wisławy Szymborskiej - analiza porównawcza

Autor: Karolina Marl�ga

Wątek końca świata, problem przemijania oraz refleksja nad nieuchronnością końca są tematem wielu wierszy. Zestawienie pod tym kątem jest możliwe na przykład w przypadku liryków Kazimierza Przerwy-Tetmajera oraz Wisławy Szymborskiej. „Koniec wieku XIX” oraz „Schyłek wieku”, mimo iż napisane z okazji zakończeniu innych epok, są do siebie pod wieloma względami bardzo podobne.

Wiersz czołowego polskiego modernisty powstał – jak sama nazwa wskazuje – pod koniec XIX stulecia. Z kolei utwór naszej Noblistki został napisany około 100 lat później. Dzieli je przepaść czasowa, lecz łączą te same frustracje i obawy, przebija z nich ten sam pesymistyczny nastrój, przygnębiający klimat, dekadenckie zanegowanie wszystkiego, przekonanie o nieuchronnym zmierzaniu ludzkości ku katastrofie, o wyniszczającym świat kryzysie kultury i moralności. Zarówno „Koniec wieku XIX”, jak i „Schyłek wieku” to wiersze-manifesty, w których autorzy dokonują bolesnego rozrachunku z czołowymi ideami mijających epok, które jeszcze niedawno miały przynieść lepszą przyszłość.

Oba liryki są głosem niewiary i braku nadziei. W wierszu młodopolskiego poety przewijają się pytania o sens przekleństwa, ironii, wzgardy, rozpaczy, walki, rezygnacji, bytu przyszłego, wykorzystywania pełni życia. Nie doczekują się konkretnych odpowiedzi, lecz spotykają się z drastyczną negacją. Dla człowieka końca XIX wieku, czyli bohatera liryku, życie nie ma żadnego sensu. Straciwszy wiarę w Boga i ludzi, nabył pewność o względności wszystkiego oraz o braku dostatecznej obrony przeciw złu tego świata. Jego postawę, zdominowaną przez negację, apatię, niewiarę i rezygnację z walki z przeciwnościami losu, doskonale kwituje finalny gest, czyli opuszczenie głowy w milczeniu.

Szymborska także przygląda się głupocie, mądrości oraz nadziei, dając wyraz swojemu rozgoryczeniu i rozczarowaniu poprzez częste powtórzenia „miało”, „miał”, „miała”. Jak zawsze, w wierszu współczesnej poetki odnajdziemy dużą dozę ironii, wzmacniającej pesymistyczny wydźwięk całego utworu („Kto chciał cieszyć się światem ten staje przed zadaniem nie do wykonania”). Zdaniem podmiotu nadchodząca era XXI wieku jest niewiadomą, świat jest zagadką. Odpowiedzi nie przynosi wiara: „Modlitwa?... lecz niewielu tylko oko mami / Oko w trójkąt wprawione i na świat patrzące” (podobnie o wiersze wypowiada się Tetmajer - człowiek w obliczu losu jest jak „mrówka rzucona na szyny, która ma walczyć z pociągiem nadchodzącym w pędzie”).

W obu wiersza podmiot liryczny przypomina liść smagany wiatrem czy bezbronne zwierzę, porzucone na mrozie. Nie decyduje o swoim losie, jest jest całkowicie uzależniony od czynników zewnętrznych. Zdając sobie sprawę ze swojego położenia, w wierszu modernistycznego wieszcza pyta: „Co zostało nam, co wszystko wiemy, dla których żadna z dawnych wiar już nie wystarcza?”, a u Szymborskiej stwierdza, iż „nie ma pytań pilniejszych od pytań naiwnych”.

Zarówno Tetmajer, jak i autorka „Schyłku wieku” wypowiadają się w imieniu całego pokolenia. Są głosem zbiorowości, czego dowodzą użyte w lirykach zwroty „nam” („Koniec wieku XIX”) czy „nasz XX wiek” (Szymborska). Ich refleksja nad przeszłością („Miało się kilka nieszczęść nie przydarzać już, na przykład wojna i głód, i tak dalej” - „Schyłek wieku”) oraz zamyślenie nad straconymi złudzeniami nadziejami („a to, co miało nadejść, nie nadeszło”)

Podobieństwo poruszonych problemów oraz analogiczność wniosków, wynikających z interpretacji utworów nie korespondują z budową dzieł, które są całkowicie różne. „Koniec wieku XIX” został napisany tradycyjnym trzynastozgłoskowcem, całość została podzielona na regularne, czterowersowe strofy (pięć) scalone rymami okalającymi. Z kolei wiersz Szymborskiej cechuje nierówna ilość wersów w strofie, brak rymów, odrzucenie klasycznych zasad budowy, występowanie nieregularnej ilości sylab w wersach.

strona: 1 2