Jesteś w: Ostatni dzwonek -> Nad Niemnem

Obraz powstania styczniowego w twórczości Elizy Orzeszkowej

Autor: Ewa Petniak

Na kształt twórczości literackiej Elizy Orzeszkowej w znacznym stopniu wpłynęły wydarzenia z czasów powstanie styczniowego (1863 – 1864): przygotowania, przebieg, klęska zrywu niepodległościowego i jego skutki. Jako dwudziestolatka była żoną starszego od niej o kilkanaście lat, dobrze sytuowanego Piotra Orzeszki. Przebywając w jego majątku w Ludwinowie, uczestniczyła często w spotkaniach szlachty. Brała udział w dyskusjach. Słuchała i widywała tych, którym losy kraju nie były obojętne. Pod znakiem zapytania stała wówczas przyszłość narodu, najbardziej jednak cierpiały warstwy najuboższe. Pisarka angażowała się w sprawy chłopów, założyła wiejską szkółkę i uczyła w niej. Nawiązała współpracę ze studentami – demokratami, osobiście znała Romualda Traugutta – ostatniego dowódcę powstania styczniowego. Wiele razy udzielała mu schronienia w swoim majątku, potajemnie, jako chorego krewnego, przewiozła go prywatną karetą do granicy Królestwa.

„Należała do tego licznego legionu kobiet, które dla powstańców przewoziły pocztę, ubrania i żywność, przygotowywały szarpie, bandaże, utrzymywały kontakt ze światem. Kiedyś musiała połknąć kilka ważnych listów, aby nie dostały się w niepowołane ręce. Innym razem dużo strachu podżyła [!], gdy ją patrol kozacki, przewożąca bieliznę, wysadził z karety. Nic nie znaleziono, bo cały zapas miała na sobie, ale kiedy z powrotem wsiadała, jakaś powstańcza koszula wysunęła się i omal jej nie zdradziła.” (fragment z: A. Siwadłowska, „Powstanie styczniowe w życiu i twórczości” Elizy Orzeszkowej)

O znamionach styczniowej insurekcji autorka „Gloria victis” pisała w listach: „Stałam się dwudziestoletnim świadkiem jednej z katastrof społecznych najokropniejszych, jakie dostępnymi być mogą oczom śmiertelnych. Widziałam domy ludne i gwarne wymiecione z ludzi, jak w średniowieczne mory, wielkie mogiły wznoszące się wśród lasów, kryjące tych, z którymi niedawno tańczyłam, nawiedzane tylko przez leśnych ptaków; widziałam szubienice, rysujące się na niebie suche profile, blade strachy idących na śmierć, konające nadzieje, krwawe bóle, ponure żałoby, orszaki więźniów dzwoniących łańcuchami w drodze na Sybir, z długimi za sobą orszakami rodzin osieroconych i wtrąconych w nędzę. [...] Widziałam najazd zwycięzców, rozpierający się na wszystkich miejscach, depcący wszystko, plwający na wszystko, co było naszym: na resztę ludzi pozostałych na gruncie, na język, religie, zwyczaje.
(...) Nie tylko nie przesadzam, ale na ćwiartce papieru nie mogę zawrzeć tysięcznej treści tej tragedii, która płomieniem i mieczem uderzyła w moje dwudziestoletnie oczy i serce”

Orzeszkowa czuła się w obowiązku opisać i przypominać tamte doniosłe i tragiczne wydarzenia. Uznała, że powinna służyć ojczyźnie w miarę sił, możliwości i zdolności. Wykorzystała w tym celu swój talent pisarski: „To wszystko uczynił ze mną i we mnie rok 1863. Gdyby nie jego młot i dłuto, losy moje byłyby najpewniej inne i prawdopodobnie nie byłabym autorką.” Problematyka jej utworów zaczęła oscylować wokół tematu patriotyzmu, z wykorzystaniem wątku powstania styczniowego. Przekazywane treści, ze względu na cenzurę, nie mogły być wypowiadane wprost. Autorka zagadnienia patriotyczno - historyczne musiała „przemycać” do swoich dzieł. Stosując chwyt kamuflażu, przypominała odbiorcom o obowiązku wierności i służby ojczyźnie.

W 1876 roku powstała powieść „Pompalińscy”. W niej to pojawia się postać zakonspirowanego powstańca – Adama Kniksa. Bohater przypomina obłąkanego, często zamyśla się nad jakimiś sprawami, namiętnie czytuje gazety, przez co zaniedbuje gospodarstwo domowe. Nienaturalne zachowanie Kniksa obrazuje przygotowania do zrywu narodowego. Następnie bohater „całą już duszą tonie w tych sprawach ogólnych”, chodzi przygnębiony, milczący, nękają go bóle głowy. Pewnego razu, przejęty, wyrzuca z siebie całą litanię nieszczęść, „które działy się wtedy na świecie... jedno po drugim... całą długą, długą litanię... z tego to wyniknie, mówił, a z tamtego, mówił, znowu tamto (...)”. Na końcu wywodu krzyczy „Przepaść” i w tym jednym słowie pisarka zamyka całą tragedię powstania. Postać obłąkanego to wybieg przeciwko cenzurze. Popowstaniowe represje na Litwie powodowały u niektórych obłęd. Orzeszkowa wykorzystała ten fakt. Obłąkany bohater symbolizował nie tylko klęskę narodowego zrywu, ale również nieszczęście prześladowanych jednostek.

strona: 1 2 3 4

Zobacz inne artykuły:

Streszczenia	Opracowanie
„Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej – streszczenie szczegółowe „Nad Niemnem” – streszczenie w pigułce Dzieje Jana i Cecylii - streszczenie	Czas akcji „Nad Niemnem” Miejsce akcji „Nad Niemnem” Geneza i zakres tematyczny „Nad Niemnem” Plan wydarzeń „Nad Niemnem” Życiorys Elizy Orzeszkowej „Nad Niemnem” jako powieść realistyczna Etos pracy w „Nad Niemnem” Tytuł i konstrukcja „Nad Niemnem” Motyw rzeki w „Nad Niemnem” Orzeszkowej Kontrast jako zasada kompozycyjna „Nad Niemnem” Tło społeczno – historyczne, czyli sytuacja pod zaborami w połowie XIX wieku Przyroda w „Nad Niemnem” Mit powstania styczniowego w „Nad Niemnem” Miłość w „Nad Niemnem” Epoka pozytywizmu i jej wyznaczniki – wprowadzenie do zagadnień w literaturze Nurty literackie i modele powieści w pozytywizmie Kalendarium twórczości Elizy Orzeszkowej Między Korczynem i bohatyrowickim zaściankiem a Soplicowem – związki „Nad Niemnem” z „Panem Tadeuszem” Humor w „Nad Niemnem” Język „Nad Niemnem” Narracja „Nad Niemnem” Obraz powstania styczniowego w twórczości Elizy Orzeszkowej Adaptacje filmowe „Nad Niemnem” Najważniejsze cytaty w „Nad Niemnem” Bibliografia
Bohaterowie
Jan Bohatyrowicz - charakterystyka Justyna Orzelska - charakterystyka Marta Korczyńska - charakterystyka Benedykt Korczyński - charakterystyka Charakterystyka pozostałych bohaterów „Nad Niemnem”

Partner serwisu:

kontakt | polityka cookies