Jesteś w: Ostatni dzwonek -> Nad Niemnem

Epoka pozytywizmu i jej wyznaczniki – wprowadzenie do zagadnień w literaturze

Autor: Ewa Petniak

Epoka pozytywizmu wzięła swoją nazwę od kierunku filozoficznego, którego podstawy sformułował Augusta Comte. Założenia niniejszego prądu zawarł w dziele „Wykłady filozofii pozytywnej”.

Określenie „filozofia pozytywna” oznaczało zajmowanie się rzeczywistymi przedmiotami, których poznanie dostępne jest umysłowi. Odżegnywano się od zagadnień urojonych, tajemnic, mistyki. W pewnym sensie epoka ta była opozycyjna wobec minionej - romantycznej. Sprawy ducha zostały odrzucone, nacisk kładziono na racjonalny umysł.
„Pozytywny” oznaczał również: pewny – potwierdzony, uzasadniony; ścisły – dokładnie określony; użyteczny (utylitarny) – służący ogólnym celom, przydatny; względny – dopuszczający różne punkty widzenia.

Pozytywizm był jednocześnie ruchem społecznym i prądem literackim. W Europie Zachodniej często nazywano go realizmem, ponieważ odnosił się do rzeczywistości, miał ją odwzorowywać. Powrócono do starożytnej kategorii: mimezis – naśladowanie rzeczywistości.

Ramy czasowe:

W Europie Zachodniej pozytywizm – realizm rozpoczyna się w latach 60. XIX wieku, a kończy około 1890 – 95 wraz z nadejściem modernizmu. W 1895 roku bracia Lumiere skonstruowali kinematograf, który dał początek nowej dziedzinie sztuki – filmowi.
W Polsce datami granicznymi są: rok 1864 – moment upadku powstania styczniowego oraz 1891 – data wydania „Poezji” Kazimierza Przerwy – Tetmajera.

W dziedzinie literatury, na drugą połowę lat sześćdziesiątych przypada pojawienie się nowych organów prasowych m.in. „Przeglądu Tygodniowego” i „Przeglądu Polskiego” oraz twórczość nowego pokolenia pisarzy: Adama Asnyka, Elizy Orzeszkowej, Aleksandra Świętochowskiego, Bolesława Prusa, Henryka Sienkiewicza, Stanisława Tarnowskiego, Piotra Chmielowskiego. Ta generacja literatów, wzbogacona o doświadczenia powstania styczniowego, wystąpiła z nowymi hasłami. Zbudowała swój światopogląd w oparciu o filozofię pozytywizmu, przedkładając rozwój i odbudowę społeczeństwa nad idee walki narodowowyzwoleńczej, ale w cieniu tych idei pozostając.

Ideologie i hasła epoki pozytywizmu

Wśród haseł myślowych dominowała antyromantyczna postawa i nawiązanie do filozofii oświecenia. Odrzucono metafizyczne pojmowanie historii, mesjanizm oraz kult wieszcza. Opowiedziano się za rozkwitem ekonomicznym, wspólną pracą na rzecz społeczeństwa oraz kreowaniem nowej świadomości obywateli. Przestała liczyć się jednostka, zwrócono uwagę na ogół i zbiorowość. Miejsce romantycznego zrywu powstańczego zajęła kategoria pracy.

Pozytywizm wzbogacił myśl filozoficzną oświecenia. Stało się tak za sprawą Augusta Comte`a i jego klasyfikacji wiedzy:
„Pozytywna filozofia podporządkowuje niezmiennym prawom wszystkie zjawiska, nieorganiczne i organiczne, fizyczne i moralne, indywidualne i społeczne. Bez praw byłoby niemożliwe jakiekolwiek przewidywanie i nauka ograniczyłaby się do jałowej erudycji.”

Nastąpił rozwój nauk biologicznych, jako tych, które tworzą podwaliny do wyjaśniania zjawisk i rzeczy. Ludzie zrozumieli, że stanowią ogniwo wielkiego cyklu ewolucyjnego, podlegają prawom przyrody i mogą je kształtować. Zaniedbano przez to dziedziny uznane za „nienaukowe” takie jak psychologia, etyka, socjologia.

Dominującym założeniem filozoficznym stał się scjentyzm – wiara i zaufanie pokładane w możliwościach nauki, przyznanie jej nieograniczonych możliwości poznawczych, propagowanie kultu wiedzy i nauki. Ściśle z nim związane były empiryzm i racjonalizm, czyli odwoływanie się do doświadczeń i rozumu – jako jedynych źródeł prawdziwej wiedzy. Scjentyzm realizowano głównie na gruncie praktyki społecznej, ale przeniknął także do literatury. Pisarze tacy jak Prus i Orzeszkowa starali się poddać działalność artystyczną rygorom pracy naukowej i stosować w niej metody zaczerpnięte z przyrodoznawstwa.

strona: 1 2 3

Zobacz inne artykuły:

Streszczenia	Opracowanie
„Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej – streszczenie szczegółowe „Nad Niemnem” – streszczenie w pigułce Dzieje Jana i Cecylii - streszczenie	Czas akcji „Nad Niemnem” Miejsce akcji „Nad Niemnem” Geneza i zakres tematyczny „Nad Niemnem” Plan wydarzeń „Nad Niemnem” Życiorys Elizy Orzeszkowej „Nad Niemnem” jako powieść realistyczna Etos pracy w „Nad Niemnem” Tytuł i konstrukcja „Nad Niemnem” Motyw rzeki w „Nad Niemnem” Orzeszkowej Kontrast jako zasada kompozycyjna „Nad Niemnem” Tło społeczno – historyczne, czyli sytuacja pod zaborami w połowie XIX wieku Przyroda w „Nad Niemnem” Mit powstania styczniowego w „Nad Niemnem” Miłość w „Nad Niemnem” Epoka pozytywizmu i jej wyznaczniki – wprowadzenie do zagadnień w literaturze Nurty literackie i modele powieści w pozytywizmie Kalendarium twórczości Elizy Orzeszkowej Między Korczynem i bohatyrowickim zaściankiem a Soplicowem – związki „Nad Niemnem” z „Panem Tadeuszem” Humor w „Nad Niemnem” Język „Nad Niemnem” Narracja „Nad Niemnem” Obraz powstania styczniowego w twórczości Elizy Orzeszkowej Adaptacje filmowe „Nad Niemnem” Najważniejsze cytaty w „Nad Niemnem” Bibliografia
Bohaterowie
Jan Bohatyrowicz - charakterystyka Justyna Orzelska - charakterystyka Marta Korczyńska - charakterystyka Benedykt Korczyński - charakterystyka Charakterystyka pozostałych bohaterów „Nad Niemnem”

Partner serwisu:

kontakt | polityka cookies