Jesteś w: Ostatni dzwonek -> Nad Niemnem

Język „Nad Niemnem”

Autor: Ewa Petniak

Język postaci jest zindywidualizowany, uwidacznia ich osobowość i dodaje im charakteru np. słynne powiedzonka Benedykta: „To... tamto... tego”, „Niech jeszcze i to”, czy powtarzające się kwestie Marty: „wieczne głupstwo”, wieczna głupota”, „wieczny śmiech”.

Orzeszkowa wykorzystała w powieści tak zwany „język ezopowy”. Zmusiła ją do tego ówczesna sytuacja Polski - surowa cenzura działała zwłaszcza w zaborze rosyjskim. Kontrolowano wiele sfer życia, w tym kulturę i zaliczaną do niej literaturę piękną. Cenzor mógł zakwestionować każdą wypowiedź. Słowa „Polska”, „polski” nie mogły być używane, a ważne fakty z życia narodu pomijano. Aby przechytrzyć cenzurę, autorka posłużyła się kodem, czyli „językiem ezopowym”.

Zamiast desygnatów (przedmiot oznaczany przez daną nazwę) zastosowała inne nazwy, ale znaczeniowo odnoszące się do podanych np. Polska była „ziemią rodzinną”, patriotyzm – „gwiazdami”, walka o wolność – „burzą”, uczestnicy powstania – „dziećmi nocy”, powstanie – „pożarem”, „owym czasem” itp.

Język ezopowy – to system metafor, peryfraz (peryfraza – w języku poezji – omówienie, rozwinięta metafora) i przemilczeń czytelnych tylko dla odbiorcy tekstu („Nad Niemnem” uwzględnia adresata polskiego); wyrażanie myśli nie wprost, ale ze względów politycznych lub obyczajowych przez alegorię (ukryte znaczenie) lub przypowieść w celu ominięcia zakazów – cenzury. Pojęcie wywodzi się od Ezopa – starożytnego autora bajek, który ludzkie wady i cechy ukrywał pod postaciami zwierzęcymi. Jego język cechowała lapidarność – celność, zwięzłość. Wielokrotnie używał figury poetyckiej zwanej elipsą, czyli wyrzutnią, polegającą na opuszczaniu wyrazów, które wynikały z kontekstu.

Czy Elizie Orzeszkowej udało się przechytrzyć cenzurę i korektorów? Najpewniej była mistrzynią w stosowaniu szyfru, bo rosyjscy recenzenci podjęli działania dopiero przy czwartym wydaniu powieści i zabronili jej drukowania.
W „Nad Niemnem” jest także sporo poezji. Jej zapis jest stroficzny. Przy akompaniamencie muzycznym, od razu widać, że są to pieśni. Postaci śpiewają przy pracy, w trakcie zabaw, podczas „spływu” po Niemnie. W ich wykonaniu jest wiele spontaniczności, wyobrażają uczucia bohaterów, splatają się z ich życiem.

Pieśni śpiewane w Bohatyrowiczach łączą stylizację ludową z tradycją patriotyczną i są przytaczane szczegółowo. Często pojawia się utwór „Leci liść z drzewa” Wincentego Pola:

„Lecą liście z drzew, co wyrosły wolne,
Na mogile śpiewa jakieś ptaszę polne,
Nie było, nie było, matko, szczęścia tobie,
Wszystko się zmieniło, a twa dziatwa w grobie!...”


oraz pełniąca funkcję motywu przewijającego się przez cały utwór pieśń „Ty pójdziesz górą”:

„Ty pójdziesz górą, ty pójdziesz górą,
A ja doliną...
Ty rozkwitniesz różą, ty rozkwitniesz różą,
A ja kaliną! ...”


Natomiast w Korczynie i Osowcach słychać śpiew szkolony, dźwięki skrzypiec, fortepianu i „uwerturki” Orzelskiego. Nadniemeńska muzyka, w odróżnieniu od „korczyńskiej”, stanowi o autentyzmie i artystycznej ekspresji fabuły.

Powieściowej poetyce odpowiada optymistyczny światopogląd, silna wiara w wartość pracy ludzkiej. Z tą wizją koresponduje jednak niepewność o dalsze losy Polski i Polaków oraz zachwiane poczucie projektowanej integracji narodowej.

Gwara w "Nad Niemnem"

„- Państwo nie rozumieją naszych nazwań – objaśnił. – Aktorka, czyli sukcesorka... to jest... dziedziczka...” – wyjaśnia Jan Justynie znaczenie słowa, jakiego mieszkańcy Bohatyrowicz używają, określając „bogactwo” panny Domuntówny. Już to stwierdzenie wskazuje na odrębność ludności wiejskiej. Posługuje się ona dialektem, który uwidacznia się w obrębie określonych wyrażeń, te zaś są ściśle związane z obrzędami ludowymi, pracą i czynnościami gospodarskimi. Przeplatają się też ze staropolszczyzną (np. staropolskie słowo „teskliwa” – w znaczeniu tęskniąca).

strona:    1    2  

Szybki test:

„Gwiazdy” w powieści oznaczają:
a) nieskończoność
b) wszechmoc Boga
c) patriotyzm
d) miłość
Rozwiązanie

Orzeszkowa wykorzystała w powieści język:
a) homerowy
b) mityczny
c) biblijny
d) ezopowy
Rozwiązanie

Aktorka to określenie Jana Bohatyrowicza na:
a) prostytutkę
b) dziedziczkę
c) pannę młodą
d) wodę Niemna
Rozwiązanie

Więcej pytań

Zobacz inne artykuły:

StreszczeniaOpracowanie
„Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej – streszczenie szczegółowe
„Nad Niemnem” – streszczenie w pigułce
Dzieje Jana i Cecylii - streszczenie
Czas akcji „Nad Niemnem”
Miejsce akcji „Nad Niemnem”
Geneza i zakres tematyczny „Nad Niemnem”
Plan wydarzeń „Nad Niemnem”
Życiorys Elizy Orzeszkowej
„Nad Niemnem” jako powieść realistyczna
Etos pracy w „Nad Niemnem”
Tytuł i konstrukcja „Nad Niemnem”
Motyw rzeki w „Nad Niemnem” Orzeszkowej
Kontrast jako zasada kompozycyjna „Nad Niemnem”
Tło społeczno – historyczne, czyli sytuacja pod zaborami w połowie XIX wieku
Przyroda w „Nad Niemnem”
Mit powstania styczniowego w „Nad Niemnem”
Miłość w „Nad Niemnem”
Epoka pozytywizmu i jej wyznaczniki – wprowadzenie do zagadnień w literaturze
Nurty literackie i modele powieści w pozytywizmie
Kalendarium twórczości Elizy Orzeszkowej
Między Korczynem i bohatyrowickim zaściankiem a Soplicowem – związki „Nad Niemnem” z „Panem Tadeuszem”
Humor w „Nad Niemnem”
Język „Nad Niemnem”
Narracja „Nad Niemnem”
Obraz powstania styczniowego w twórczości Elizy Orzeszkowej
Adaptacje filmowe „Nad Niemnem”
Najważniejsze cytaty w „Nad Niemnem”
Bibliografia




Bohaterowie
Jan Bohatyrowicz - charakterystyka
Justyna Orzelska - charakterystyka
Marta Korczyńska - charakterystyka
Benedykt Korczyński - charakterystyka
Charakterystyka pozostałych bohaterów „Nad Niemnem”



Partner serwisu:

kontakt | polityka cookies