Jesteś w: Ostatni dzwonek -> Nad Niemnem

Nurty literackie i modele powieści w pozytywizmie

Autor: Ewa Petniak

Pozytywizm odwoływał się do starożytnej kategorii mimezis, czyli odtwarzania i naśladowania rzeczywistości. Normą zatem był fakt, że literatura miała pełnić rolę zwierciadła i odbijać realny świat i egzystencję, często nawet ukazywać ich brzydotę, nieforemność. Ponadto na literaturę oddziaływały pozytywistyczne postulaty i światopogląd epoki, zwłaszcza teoria utylitaryzmu. Akt twórczy nie wiązał się już z natchnieniem, ale z intelektualną pracą, a zadaniem pisarza było wykorzystanie wiedzy opartej na obserwacji i doświadczeniu.

W ten sposób okres pozytywizmu rozwinął w literaturze dwa główne nurty: realizm i naturalizm.

Realizm – symbolizował kierunek dążący do ukazywania prawdy o człowieku i społeczeństwie, do zgodności obrazu literackiego ze światem obiektywnym, rzeczywistym, znanym czytelnikowi z osobistego doświadczenia i obserwacji. Nie chodziło o przekazywanie w utworze historii autentycznych, ale o dbanie, by świat fikcji był analogiczny do świata realnego. Bohaterowie powinni być „reprezentantami” opisywanej warstwy społecznej. Nurt ten wywarł wpływ na rozwój powieści współczesnej i historycznej. Twórcy realistyczni dbali o doskonałość stylu i kompozycji. Realizm polski wiele czerpał z francuskiego. Tam prekursorem tego nurtu był Honoriusz Balzac, a w Polsce najwybitniejszymi kontynuatorami jego koncepcji: Eliza Orzeszkowa i Bolesław Prus.

W poczet europejskich realistów zaliczano: Charlesa Dickensa, Honore de Balzac`a Stendhal`a, Gustawa Flauberta, Lwa Tołstoja, Antoniego Czechowa.

Realizm wypracował własną poetykę między innymi narrację (trzecioosobową, wcześniej stosowano na ogół pierwszoosobową – konwencja listu, dziennika, pamiętnika), na szeroką skalę wprowadził język potoczny, rozbudowane dialogi i bohatera zbiorowego. Prócz tego pełnił funkcję sprawozdania z ludzkich działań i doświadczeń, zawierał opisy zachowań i relacji międzyludzkich oraz rejestr szczegółów życia – prezentację tła społecznego, obyczajowego, miejsc akcji, obrazował typowe charaktery i postawy.

W przypadku, gdy powieść uwypuklała nierówności społeczne i walkę klas, potyczki o karierę i zysk, obnażała egoizm silniejszy od porywów serca, głosu sumienia i obowiązku oraz wyjałowienie duchowe, mówiono o realizmie krytycznym. Bohaterowie w tego typu utworze nie byli wzorcami osobowymi, nie sugerowali żadnego programu działania społecznego, a ich wysiłki częstokroć kończyły się niepowodzeniem.

Realizm funkcjonował także w odniesieniu do sztuki. Wyraźnie zaznaczył się w malarstwie. Na tej płaszczyźnie wyróżniają się dzieła Józefa Chełmońskiego, Aleksandra i Maksymiliana Gierymskich, Wojciecha Gersona. Osobnym zjawiskiem była twórczość Jana Matejki. Wartość artystyczną jego płócien o tematyce patriotycznej wielokrotnie kwestionowano, ale powstawały one głównie „ku pokrzepieniu serc”, kształtowały zbiorową świadomość historyczną narodu.

Rozkwit przeżywało nie tylko malarstwo, ale i grafika. Preferowano sceny historyczno – rodzajowe, odwołujące się do polskiej tradycji i kultury. Często była to sztuka ilustrująca dzieła literackie. Polakiem, który natenczas odniósł sukces poza krajem był Henryk Rodakowski – znakomity portrecista.

Okres polskiego pozytywizmu to na Zachodzie „dobra passa” impresjonizmu. Gdy wybuchło powstanie styczniowe, E. Manet malował „Śniadanie na trawie”. Lata siedemdziesiąte i osiemdziesiąte przyniosły wielkie dzieła mistrzów: C. Moneta, A. Renoira, V. van Gogha, P. Gauguina i innych nowatorów.

Naturalizm – kierunek ukształtowany we Francji w II połowie XIX wieku. Wywodził się głównie z prozy Gustawa Flauberta oraz filozofii pozytywistycznej, przy czym przeplatał się z założeniami empiryzmu, darwinizmu, ewolucjonizmu i determinizmu spopularyzowanego przez Hipolita Taine`a, a odnoszącego się do czterech zasadniczych ograniczeń człowieka: rasy, środowiska, momentu dziejowego narodzin i klimatu. Twórcą i teoretykiem naturalizmu był Emil Zola.

strona: 1 2 3

Zobacz inne artykuły:

Streszczenia	Opracowanie
„Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej – streszczenie szczegółowe „Nad Niemnem” – streszczenie w pigułce Dzieje Jana i Cecylii - streszczenie	Czas akcji „Nad Niemnem” Miejsce akcji „Nad Niemnem” Geneza i zakres tematyczny „Nad Niemnem” Plan wydarzeń „Nad Niemnem” Życiorys Elizy Orzeszkowej „Nad Niemnem” jako powieść realistyczna Etos pracy w „Nad Niemnem” Tytuł i konstrukcja „Nad Niemnem” Motyw rzeki w „Nad Niemnem” Orzeszkowej Kontrast jako zasada kompozycyjna „Nad Niemnem” Tło społeczno – historyczne, czyli sytuacja pod zaborami w połowie XIX wieku Przyroda w „Nad Niemnem” Mit powstania styczniowego w „Nad Niemnem” Miłość w „Nad Niemnem” Epoka pozytywizmu i jej wyznaczniki – wprowadzenie do zagadnień w literaturze Nurty literackie i modele powieści w pozytywizmie Kalendarium twórczości Elizy Orzeszkowej Między Korczynem i bohatyrowickim zaściankiem a Soplicowem – związki „Nad Niemnem” z „Panem Tadeuszem” Humor w „Nad Niemnem” Język „Nad Niemnem” Narracja „Nad Niemnem” Obraz powstania styczniowego w twórczości Elizy Orzeszkowej Adaptacje filmowe „Nad Niemnem” Najważniejsze cytaty w „Nad Niemnem” Bibliografia
Bohaterowie
Jan Bohatyrowicz - charakterystyka Justyna Orzelska - charakterystyka Marta Korczyńska - charakterystyka Benedykt Korczyński - charakterystyka Charakterystyka pozostałych bohaterów „Nad Niemnem”

Partner serwisu:

kontakt | polityka cookies