Jesteś w: Ostatni dzwonek -> Nad Niemnem

Nurty literackie i modele powieści w pozytywizmie

Autor: Ewa Petniak

Naturaliści przypisywali duże znaczenie temperamentowi, to znaczy właściwościom układu nerwowego. Uważali, że w egzystencji ludzkiej na plan pierwszy wysuwają się potrzeby biologiczne – zaspokojenie głodu i popędu seksualnego. Dostrzegali głównie egoistyczne bodźce postępowania, pomijając rolę więzi społecznych (darwinowska koncepcja walki o byt). Uważali, że środowisko nie sprzyja kształtowaniu charakteru jednostki, a człowiek staje się tylko biernym wytworem oddziaływania czynników zewnętrznych.

Autorzy literatury za cel stawiali sobie możliwie najdokładniejsze i najbardziej obiektywne odtworzenie rzeczywistości, opartej na szczegółowych studiach własnych (obserwacja, dokumentarność) i osiągnięciach nauki. Pisarz musiał dokonać wierności prawdzie, ograniczyć fikcję literacką, nie mógł wprowadzać do dzieła żadnych komentarzy, ani podporządkowywać go jakimś założeniom czy intencjom. Miał być „literackim fotografem”. Ideałem była powieść – dokument, przypominająca naukowe studium.

W odróżnieniu od realizmu, który wprowadził do beletrystyki opisy życia mas ludowych i wskazywał na ciemnotę, zacofanie, niedojrzałość społeczną, nędzę i ubóstwo warstw najniższych, naturalizm akcentował zwłaszcza dwa ostatnie aspekty. Oskarżał klasy panujące o bezmyślną obojętność i pasożytnictwo oraz o świadomą eksploatację ludzi pracy. Ze względu na swoje założenia naturalizm popadł w powierzchowną i chaotyczną rejestrację rzeczywistości, choć z drugiej strony, właśnie dzięki przyjętym kryteriom, zezwolił powieści na uwolnienie się od rozmaitych moralizatorskich skrępowań, od służebności programom.

W Polsce nurt naturalistyczny reprezentowali np.: Adolf Dygasiński piszący z perspektywy uczonego oraz Antoni Sygietyński, którego dzieła uwzględniały naturalne piękno przyrody.

Literatura tendencyjna miała charakter propagandowy, postulatywny i perswazyjny. Za cel obierała sobie wychowywanie, nakłanianie, uświadamianie, pouczanie i przekonywanie. Posługiwała się poetyką wypracowaną w piśmiennictwie dydaktycznym i najlepiej służyła celom wychowawczo – utylitarnym.

Literaturę okresu pozytywizmu zaczęto określać mianem literatury tendencyjnej, ponieważ odwoływała się do pozytywistycznego światopoglądu, propagowała modne wówczas idee. Sięgając do jej rodowodu, widać, że gatunkowo osadza się w literaturze dydaktycznej, istniejącej już w starożytności. Mieszczą się w niej dawne żywoty sławnych mężów, żywoty świętych, teksty parenetyczne (moralizatorskie), tworzące wzorce osobowe i wzory postępowania np. „Żywot człowieka poczciwego” Mikołaja Reja, „Dworzanin Polski Łukasza Górnickiego, opowieści egzemplarne (przykłady umoralniające), poradniki gospodarcze wzorowane na antycznych „Pracach i dniach” Hezjoda itp. Niniejszy rejestr wskazuje na przewagę pisarstwa pozaliterackiego, pozbawionego cech literatury pięknej. W powieści tendencyjnej fakt ten uwidacznia się we wpływie na tekst powieściowy publicystyki oraz retoryki moralistycznej i propagandowej.

Pisarz przed przystąpieniem do napisania dzieła, przyjmował jakąś tezę – tendencję np. jedno z pozytywistycznych haseł i tak konstruował powieść, by przekonać do niej czytelnika. Obowiązywała technika „czarno – biała”, czyli wyraźny podział na dobro i zło. Świat ukazany w powieści, nie tylko miał być tożsamy z rzeczywistością, ale jednocześnie szablonowy – dobry i zły. Tak samo kreowani byli bohaterowie: pozytywni i negatywni, ale ci mieli ponadto być reprezentatywni dla swojego środowiska – grupy społecznej. Narrator wygłaszał poglądy autora i oceniał ze swojej pozycji rzeczywistość przedstawiona. Język nacechowany był publicystyczną retoryką.

W nurt twórców literatury tendencyjnej zaliczamy między innymi: Elizę Orzeszkową (powieść m.in. „Nad Niemnem”, „Marta”), Henryka Sienkiewicza („Humoreski z teki Worszyłły”), Aleksandra Świętochowskiego (trylogia dramaturgiczna – „Dusze nieśmiertelne”), Michała Bałuckiego („O kawał ziemi”, „Byle wyżej”).

strona: 1 2 3

Zobacz inne artykuły:

Streszczenia	Opracowanie
„Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej – streszczenie szczegółowe „Nad Niemnem” – streszczenie w pigułce Dzieje Jana i Cecylii - streszczenie	Czas akcji „Nad Niemnem” Miejsce akcji „Nad Niemnem” Geneza i zakres tematyczny „Nad Niemnem” Plan wydarzeń „Nad Niemnem” Życiorys Elizy Orzeszkowej „Nad Niemnem” jako powieść realistyczna Etos pracy w „Nad Niemnem” Tytuł i konstrukcja „Nad Niemnem” Motyw rzeki w „Nad Niemnem” Orzeszkowej Kontrast jako zasada kompozycyjna „Nad Niemnem” Tło społeczno – historyczne, czyli sytuacja pod zaborami w połowie XIX wieku Przyroda w „Nad Niemnem” Mit powstania styczniowego w „Nad Niemnem” Miłość w „Nad Niemnem” Epoka pozytywizmu i jej wyznaczniki – wprowadzenie do zagadnień w literaturze Nurty literackie i modele powieści w pozytywizmie Kalendarium twórczości Elizy Orzeszkowej Między Korczynem i bohatyrowickim zaściankiem a Soplicowem – związki „Nad Niemnem” z „Panem Tadeuszem” Humor w „Nad Niemnem” Język „Nad Niemnem” Narracja „Nad Niemnem” Obraz powstania styczniowego w twórczości Elizy Orzeszkowej Adaptacje filmowe „Nad Niemnem” Najważniejsze cytaty w „Nad Niemnem” Bibliografia
Bohaterowie
Jan Bohatyrowicz - charakterystyka Justyna Orzelska - charakterystyka Marta Korczyńska - charakterystyka Benedykt Korczyński - charakterystyka Charakterystyka pozostałych bohaterów „Nad Niemnem”

Partner serwisu:

kontakt | polityka cookies