Geneza „Dziadów” Mickiewicza

Cztery dramaty, składające się na cykl Dziadów, powstały w różnych okresach twórczości Adama Mickiewicza. Każda część wyróżnia się inną problematyką i stanowi odrębną całość.

Filomaci
Miłośnicy nauki – tajne stowarzyszenie studentów i absolwentów Uniwersytetu Wileńskiego, o celach społeczno-patriotycznych i samokształceniowych działające w latach 1817-1823, do momentu, gdy w wyniku śledztwa prowadzonego przez senatora Nikołaja Nowosilcowa wytoczono im proces, a potem zesłano do Rosji. Interesowała ich literatura współczesna jak i dawna. Pragnęli upowsze... więcej

* * *

Plan wydarzeń „Dziadów cz. II”

1) Rozpoczęcie obrzędu Dziadów w kaplicy.

2) Guślarz przyzywa duchy „lekkie”.

3) Pojawienie się Józia i Rózi.

4) Guślarz wzywa duchy „najcięższe”.

5) Zjawienie się Widma pana i stada ptaków.

6) Guślarz wzywa duchy, które nie zaznały na ziemi trosk.

7) Pojawienie się Zosi.

8) Guślarz obwieszcza zakończenie obrzędu.

9) Zjawienie się mary młodego mężczyzny.

10) Wyprowadzenie pasterki z kaplicy.... więcej

* * *

Czas i miejsce akcji oraz wątki w „Dziadach cz. II”

Akcja Dziadów cz. II rozgrywa się w noc zaduszną, w listopadzie. Miejscem akcji jest kaplica na cmentarzu, w której zbierają się uczestnicy obrzędu.

W tej części dramatu można wyróżnić następujące wątki:
1) wątek prastarego obrzędu – treść dramatu przestawia prastary obyczaj wywoływania przez ludzi duchów w noc zaduszną, aby nieść im pomoc w drodze ku zbawieniu.

2) wątek dzieci - Józia i Rózi – historia dzieci, które po śmierci nie mogą być zbawione, ponieważ nie zaznały w życiu goryczy.

3) wątek Złego Pana – losy właściciela wioski, który zmarł ... więcej

* * *

Ludowość w „Dziadach cz. II”

W romantyzmie nastąpił charakterystyczny dla tej epoki zwrot ku motywom i literaturze ludowej, która pierwotnie występowała w twórczości ustnej. Romantycy w wierzeniach i zwyczajach ludowych widzieli skarbnicę tradycji narodowej. Swoje utwory stylizowali na wzór twórczości artystów, wywodzących się z prostego ludu. W dziełach romantycznych odnaleźć można przyswojone z folkloru prawdy i postawy moralne, jakimi kierował się lud. Co więcej, to właśnie romantycy wprowadzili do literatury bohatera ludowego i poprzez pryzmat jego wartości i poglądów ukazywali świat.

Adam Mickiewicz w II części Dzia... więcej

* * *

Prawdy moralne w II cz. „Dziadów”

Na wezwanie Guślarza w kaplicy pojawiają się kolejno trzy rodzaje duchów. Każdy z nich niesie przesłanie moralne i naukę, która stanowi sumę doświadczeń i wniosków, wyciągniętych za życia i po śmierci.

Jako pierwsze pojawiają się duchy lekkie, przywołane rytuałem palonej kądzieli. Są to dusze Józia i Rózi, dzieci kobiety uczestniczącej w Dziadach. Na ziemi wiodły beztroskie życie, wypełnione zabawą i swawolą, kochane i rozpieszczane przez matkę. Choć po śmierci znalazły się w niebie, nie potrafią tam zaznać prawdziwego szczęścia, ponieważ nie dopełniły swojego człowieczeństwa koniecz... więcej

* * *

Na czym polegał obrzęd „Dziadów”

Odpowiedź na to pytanie odnajdujemy we wstępie do dramatu. Znaczenie i pochodzenie święta tłumaczy Mickiewicz. Dziady to nazwa pogańskiej uroczystości obchodzonej pośród ludu dla uczczenia zmarłych przodków.

Pospólstwo święciło dziady tajemnie w kaplicach lub pustych domach niedaleko cmentarza. Przygotowywano ucztę z jadła, trunków, owoców i wywoływano dusze nieboszczyków. Lud wierzył, że potrawami, napojami,
śpiewami przyniesie ulgę duszom czyśćcowym.... więcej

* * *

Obrzęd dziadów i jego funkcja w dramacie

Konstrukcja II części Dziadów oparta jest na przebiegu pogańskiego obrzędu ku czci zmarłych.

Dziady były uroczystością, obchodzoną na terenach Litwy, Prus i Kurlandii (historycznej krainy Łotwy). Rytuał ten wywodził się z czasów pogańskich i z biegiem lat został zakazany przez duchowieństwo oraz właścicieli majątków jako zabobon ludowy. Dziady odprawiane były potajemnie w kaplicach albo pustych domach w pobliżu cmentarzy. Niegdyś nazywano je ucztą kozła. Zgromadzonej ludności przewodniczył Koźlarz, Huslar czy też Guślarz, będący zarazem kapłanem i poetą.

Rytuał polegał na przy... więcej

* * *

Cechy II cz. „Dziadów” jako dramatu romantycznego

• otwarta kompozycja utworu (brak oczywistego rozwiązania akcji),
• występowanie obok siebie świata realnego i fantastycznego – wprowadzenie na scenę duchów – zbłąkane dusze nieżyjących przodków,
• pozarozumowe uzasadnienie przedstawianych wydarzeń (fantastyka i irracjonalizm)
• elementy grozy i szaleństwa,tajemniczość i nastrojowość (obrzęd, postać widma),
• zerwanie z łańcuchem przyczynowo-skutkowym,
• odwołanie do ludowych wierzeń, podań, baśni oraz ludowego poczucia sprawiedliwości,
• bohaterem zbiorowym jest wiejska gromada, ludzie prości... więcej

* * *

„Dziady cz. II” jako synteza dramatu romantycznego i antycznego

Romantycy, odrzucający ideowe założenia oświecenia i klasyczną poetykę, dążyli do stworzenia własnych, oryginalnych koncepcji dzieł i form literackich.

Dziady cz. II łączą cechy charakterystyczne dla kształtującego się dramatu romantycznego oraz cechy charakterystyczne dla dramatu antycznego.

Zgodnie z duchem romantycznego światopoglądu Mickiewicz wprowadził do dzieła elementy fantastyki i ludowości, tworząc w ten sposób dwie płaszczyzny świata przedstawionego: realną i metafizyczną. Głównym bohaterem tej części Dziadów autor uczynił prosty lud – mieszkańców wsi, którzy... więcej

* * *

Plan wydarzeń IV części „Dziadów”

1) Pojawienie się Pustelnika w domu Księdza.

2) Opowieść Pustelnika o miłości do Maryli – godzina miłości.

3) Pustelnik wyjawia swoje prawdziwe imię.

4) Opowieść Gustawa o udrękach po stracie ukochanej – godzina rozpaczy.

5) Gustaw przebija pierś sztyletem, okazuje się zjawą.

6) Gustaw żąda przywrócenia obrzędu dziadów – godzina przestrogi.

7) Północ i zniknięcie Gustawa.... więcej

* * *

Czas i miejsce akcji oraz wątki w IV cz. „Dziadów”

Akcja Dziadów cz. IV rozgrywa się w domu Księdza w noc zaduszną, w listopadzie. Trwa trzy godziny – od 21 do północy, odmierzane gaśnięciem kolejnych świec, biciem zegara i pianiem koguta.

W dziele można wyróżnić dwa wątki:

1) wątek tragicznej miłości Gustawa – historia miłości głównego bohatera zostaje zamknięta w trzech symbolicznych godzinach: miłości, rozpaczy i przestrogi. Gustaw opowiada o uczuciu do Maryli, które było miłością idealną i daną od Boga. Następnie przedstawia swoją rozpacz po tym, jak dziewczyna poślubiła innego mężczyznę.

2) wąt... więcej

* * *

Biografia romantycznego kochanka, w IV cz. „Dziadów”

Liryczny monolog Gustawa o „niebie i piekle miłości” to jednocześnie pełna luk biografia młodego mężczyzny, który zbyt szybko zakończył swoje życie. Zamknął historię swojego życia w trzech krótkich i symbolicznych godzinach: miłości, rozpaczy i przestrogi.

Światopogląd Gustawa ukształtowały „książki zbójeckie”, takie jak Nowa Heloiza czy Cierpienia młodego Wertera. Stały się dla niego „niebem i torturą młodości”, wyznaczając temu najzdolniejszemu z uczniów Księdza, nowy horyzont pragnień. Młodzieniec, znudzony ziemskim życiem, zaczął gardzi�... więcej

* * *

Spór światopoglądowy – polemika Gustawa – romantyka z Księdzem – racjonalistą

Z liryczno – emocjonalnego monologu Gustawa – nieszczęśliwego kochanka wyłania się także inne oblicze – polemisty wobec racjonalnych poglądów Księdza. Cierpiący Gustaw jest również obrońcą romantycznych ideałów, spirytualizmu i dziwów natury, które nie są znane filozofom.

Jako człowiek zmarły posiadł dar przenikania tajemnic bytu, których nie może dostrzec „mędrca oko”. Atakuje argumenty Księdza, który stara się wyjaśnić każdy cud. Gustaw jest zajadłym i namiętnym polemistą, niepotrafiącym się pogodzić z poglądami zdroworozsądkowego Księdza. Histori... więcej

* * *

„Dziady” cz. IV jako romantyczne studium miłości

Monolog Gustawa o miłości i cierpieniu to wspaniałe studium psychologiczne osoby owładniętej szaleństwem miłosnej pasji. Jednocześnie to studium wielkiej miłości romantycznej, która stała się głównym tematem dzieła Mickiewicza.

Dla romantyków miłość była uprzywilejowanym tematem literackim i częścią romantycznej filozofii życia. Najwyższą wartością było samo przeżywanie miłości, niezależnie od tego, czy przynosiła ona szczęście, czy też unieszczęśliwiała. Według założeń romantyczna miłość musiała być po prostu nieszczęśliwa i prowadzić do katastrofy: rozstania na wiek... więcej

* * *

Znaczenie motta w „Dziadach” cz. II

„Są dziwy naw niebie i na ziemi, o których nie śniło się waszym filozofom.”
„Hamlet” W. Szekspir

Motto „Dziadów” cz. II to słowa pochodzące z dzieła Wiliama Szekspira pt. „ Hamlet”. Wypowiada je tytułowy bohater – Hamlet, w momencie, kiedy ukazuje mu się duch zamordowanego ojca.

Motto zapowiada, że będziemy świadkami niezwykłych wydarzeń wykraczających poza sferę ludzkiego pojmowania, skoro nawet tak mądrzy ludzie, jak filozofowie, nie mogą sobie tego wyobrazić.

Użycie motta z działa Szekspira zapowiada zerwanie z naczelnymi zasadami klasycznego dramatu. Wskazuje na problematykę oraz tr... więcej

* * *

Znaczenie tytułu dramatu „Dziady”?

Znaczenie obrzędu dziadów wyjaśnia Mickiewicz we wstępie do II części utworu. Pisze, że jest to uroczysty obrzęd na pamiątkę zmarłych. Obchodzi się go w wigilię Wszystkich Świętych w cerkwi na cmentarzu. W swym utworze Mickiewicz umieszcza obrzęd w przycmentarnej kaplicy. Opisany obrządek oparł na wiejskich śpiewach. Formuły zaklęć przetłumaczył z języka litewskiego.

„Dziady” nawiązują do religii słowiańskiej. Kult duchów grał w niej dużą rolę. Obrzęd dziadów obecny był na terenach Litwy i Białorusi jeszcze za czasów życia wieszcza. Twierdził, że to najbardziej uroczyste słowia... więcej

* * *

Plan wydarzeń III cz. „Dziadów”

1) Walka dobrych i złych mocy o duszę śpiącego więźnia.

2) Przemiana bohatera – umiera Gustaw, rodzi się Konrad.

3) Spotkanie więźniów w celi Konrada.

4) Rozmowa o przesłuchaniach i życiu w więzieniu.

5) Opowieść Sobolewskiego o wywożonych więźniach.

6) Mała Improwizacja Konrada.

7) Wielka Improwizacja.

8) Egzorcyzmy Księdza Piotra nad nieprzytomnym Konradem.

9) Widzenie Ewy.

10) Widzenie Księdza Piotra – Polska jako ukrzyżowany Chrystus.

11) Walka diabłów o duszę Senatora.

12) Widzenie Senatora.

13) Salon Warszawski.

14) Opowieść Adolfa o Cichowskim.

15) Rozmowa o śledztwie w apartamentach Senator... więcej

* * *

Czas i miejsce akcji oraz wątki w III cz. „Dziadów”

Dziady cz. III składają się z dziewięciu scen, z których każda ma odrębną tematykę. Akcja dzieła trwa ponad rok, lecz pomiędzy poszczególnymi scenami są wyraźne odstępy czasowe.

Rozpoczyna się 1 listopada 1823 roku w celi więziennej Konrada. Miejscem akcji jest klasztor Bazylianów w Wilnie przy ulicy Ostrobramskiej, zmieniony na więzienie stanowe. Scena pierwsza dramatu rozgrywa się w Wigilię Bożego Narodzenia w celi Konrada. Scena druga – Wielka Improwizacja – kończy się w pierwszy dzień Bożego Narodzenia – słychać pieśni bożonarodzeniowe w pobliskim kościele. W tym s... więcej

* * *

Struktura i konstrukcja świata przedstawionego W III części „Dziadów”

Prolog wprowadza odbiorcę w charakterystyczną strukturę świata przedstawionego w dramacie, którego akcja rozgrywa się jednocześnie na dwóch płaszczyznach: realnej i metafizycznej. Terenem przenikania się tych dwóch światów są marzenia senne, charakteryzujące się lirycznym obrazowaniem. Istotną rolę odgrywają również widzenia. Stanowią one część życia duszy ludzkiej oraz dają możliwość kontaktu z wymiarem pozarzeczywistym, z bytami spirytualnymi. Jest to „świat cichy, głuchy i tajemniczy”. W życie bohaterów ingerują siły nadprzyrodzone, które są zaangażowane w walkę o ludzką... więcej

* * *

Martyrologia narodu polskiego w III cz. „Dziadów”

W Dziadach cz. III męczeństwo narodu polskiego ukazane zostało w różnych kontekstach. Adam Mickiewicz w krótkim wstępie, poprzedzającym tę część dramatu, zarysował sytuację Polaków po rozbiorach i objęciu urzędu w Wilnie przez Nowosilcowa. Polska od pięćdziesięciu lat poddawana była niezmordowanym okrucieństwom tyranów, a jednocześnie uwidaczniało się poświęcenie i wytrwałość ludu. Męczeństwo Polaków obejmowało wiele pokoleń i pociągnęło za sobą niezliczoną liczbę ofiar. W 1822 roku car Aleksander, określany przez autora jako imperator, zaostrzył politykę, zarządzając powszec... więcej

* * *

Rodzaje duchów w „Dziadach” cz. II

W utworze występują trzy rodzaje duchów – lekkie (Józio i Rózia), ciężkie (Zły pan) i pośrednie (Zosia).

Józio i Rózia – aniołki, duchy lekkie przywołane po zapaleniu garści kądzieli, duszyczki dzieci, za życia rozpieszczane przez kochającą matkę, które na ziemi nie zaznały goryczy i dlatego nie mogą dostać się do nieba.

Zły pan – duch ciężki wezwany po zapaleniu wódki, upiór, który budzi przerażenie, za życia był dziedzicem krzywdzącym poddanych – złodzieja jabłek (kruk) i kobietę błagającą w wigilię o jałmużnę (sowa), cierpi męki szargan... więcej

* * *

Interpretacja Małej Improwizacji

Według badaczy literatury Mała Improwizacja, obok Wielkiej Improwizacji i Widzenia Księdza Piotra, stanowi ideologiczny trzon Dziadów cz. III.

Wprowadzeniem do Małej Improwizacji jest „pieśń zemsty” w wykonaniu Konrada. Stanowi ona swoisty przedśpiew inkantacyjny do właściwej treści Małej Improwizacji. Ma charakter pieśni tyrtejskiej, wzywającej do walki na śmierć i życie. Jednocześnie jest wybuchem szału i zatraceniem w nienawiści, pragnieniem wyzwolenia dzikości w ludziach. Dzikości, która poprowadzi ich ku krwawej zemście. Konrad, pełen goryczy, pragnie odwetu na wrog... więcej

* * *

Interpretacja Wielkiej Improwizacji

Wielka Improwizacja stanowi „serce” Dziadów cz. III. To wielki wybuch sił imaginacji głównego bohatera. Sił, za pomocą których pragnie zmierzyć się z mocą Boga. Jest jednocześnie buntem jednostki w obliczu niesprawiedliwości i cierpiącego narodu, zmieniającym się w przypływie gniewu w bunt przeciwko Stwórcy.

W początkowych wersach Konrad występuje jako poeta – pieśniarz. Mówi o mocy myśli i słowa, posiadających zdolność kreowania świata fizykalnego. Wprawia w stan najwyższego napięcia uczucia, które „krążą w duszy”. Dopiero wówczas, wewnętrznie skoncentrowany, podejmu... więcej

* * *

Widzenie Ewy – interpretacja sceny IV dramatu

Badacze i interpretatorzy Dziadów cz. III dostrzegali w scenie Widzenia Ewy wprowadzenie w wizję Księdza Piotra. Następuje to poprzez ostatni obraz – Ostatniej Wieczerzy Chrystusa przed pojmaniem i męką.

Jest jeszcze jedna, bardziej doniosła rola tej sceny dramatu – Mickiewicz, wykorzystując szereg symbolicznych odwołań przeniósł akcję dzieła na plan mistyczny. Dokonuje się pełna przemiana głównego bohatera, Konrada. W ten sposób Widzenie Ewy staje się ogniwem, łączącym ideowy tok III części Dziadów. Zajmuje onoszczególne miejsce między upadkiem Konrada po Wielkiej Improwizacji, a podni... więcej

* * *

Kompozycja i styl „Dziadów” cz. II

• „Dziady” to próba stworzenia uniwersalnego dramatu na wzór antycznej tragedii,
• kompozycja jest luźna i fragmentaryczna – trzy epizody rozgrywające się podczas nocnego obrzędu,
• występuje jedność czasu, miejsca i akcji,
• podobieństwo do kompozycji muzycznej (chór, refren, piosenka Zosi) – utwór z pogranicza poezji i muzyki,
• występują liczne powtórzenia – rytmiczne zaklęcia i sentencje,
• ostatnia scena przełamuje fabułę dramatu – postać nie chce odejść, milczące Widmo nie udziela przestróg i nie prosi o pomoc - łączy II i IV cz. „Dzia... więcej

* * *

Interpretacja Widzenia Księdza Piotra

Widzenie Księdza Piotra jest rozbudowanym porównaniem – przebieg historii polskiego narodu zostaje porównany do losów Chrystusa, znanych z Ewangelii. W całości wizji można wyróżnić grupy obrazów, stanowiących niezwykle plastyczne i wizualne odpowiedzi na kolejno stawiane kwestie przez bernardyna. Cechą szczególną tej sceny będzie pytajna forma zwrotów, rozpoczynających każdą z trzech grup obrazów, składających się na Widzenie Księdza Piotra. Budowa wizji jest zadziwiająco zdyscyplinowana i logiczna, rozwija się w jednym kierunku, przynoszącym wzrost skali znaczenia zbiorowości narodowej.

Wstę... więcej

* * *

Najważniejsze problemy II cz. Dziadów”

- romantyczny światopogląd – podobnie jak „Balladom i romansom” towarzyszy fascynacja ludowością i przekonanie o wyższości uczuć nad rozumowym postrzeganiem. Autor dzieli wraz z ludem przekonanie o braku wyraźnej granicy między światem żywych i umarłych, rzeczywistością nadprzyrodzona i ziemską. Przekonanie to realizuje się w obrzędzie dziadów, które odbywały się w dzień zaduszny. Mickiewicz odtwarza nastrój grozy i tajemniczości, elementy magii, hierarchię pojawiających się duchów ze względu na ich przewiny popełnione za życia. Szczegółowo opisuje kolejne czynności dokonywane przez Guślar... więcej

* * *

„Dziady” cz. III jako dramat romantyczny i arcydramat polski

Dramat romantyczny ukształtował się w epoce romantyzmu w opozycji do reguł dramaturgii klasycystycznej. Dziady cz. III posiadają cechy charakterystyczne dla tego gatunku:

- Odrzucenie zasady trzech jedności: akcji, miejsca i czasu.

- Fabuła dramatyczna o luźnej kompozycji, składająca się z dziewięciu scen o odrębnej tematyce.

- Swoboda łączenia elementów dramatycznych z epickimi i lirycznymi.

- Sceny zbiorowe.

- Splatające się wątki realistyczne z fantastycznymi.

- Łączenie tragedii z komedią, patosu z groteską.

- W jednym utworze wykorzystywano różnorodne techniki dramaturgiczne, zasady ... więcej

* * *

„Polska – Chrystusem narodów” czy „Polska – Winkelriedem narodów” – dwie koncepcje mesjanizmu

Mesjanizm jest zespołem koncepcji filozoficzno-moralnych, wywodzących się z judaizmu. Opiera się na przekonaniu, związanym z oczekiwaniem na przyjście Bożego posłannika – Mesjasza, który miał oswobodzić z niewoli Izrael i przywrócić mu panowanie nad światem. Judaistyczna koncepcja mesjanizmu stała się wzorem dla założeń historiozoficznych. Zgodnie z nimi wyjątkowe jednostki lub narody miały do spełnienia szczególną misję – zbawienia albo odrodzenia ludzkości w drodze cierpienia.

Mesjanizm historiozoficzny przyswoili i dostosowali do realiów przełomu XVIII i XIX wieku romantycy polscy,... więcej

* * *

Motywy literackie w „Dziadach” Mickiewicza

Motyw śmierci

Dla Upiora z wiersza Upiór i Gustawa z IV części Dziadów śmierć jest sposobem na zakończenie udręki życia bez ukochanej. Niestety ich tragiczny los nie zmienia się nawet po samobójstwie. Obaj zjawiają się wśród żywych, aby rozpamiętywać swoje uczucia i cierpieć, ponieważ ich miłość jest wieczna i przekracza nawet granice wyznaczone życiem ludzkim. Śmierć w Dziadach cz. II przenosi dusze zmarłych w świat metafizyczny, gdzie muszą odpokutować swoje winy i zrozumieć błędy, jakie popełnili za życia. Śmierć nie wyklucza ich również z życia mieszkańców wioski ... więcej

* * *

Najważniejsze inscenizacje „Dziadów”

Dziady nie doczekały się inscenizacji za życia Adama Mickiewicza. Po raz pierwszy dramat został wystawiony w Teatrze Miejskim w Krakowie w 1901 roku, w reżyserii Stanisława Wyspiańskiego. W roli Konrada wystąpił Andrzej Mielewski. Wyspiański przeniósł akcję dzieła z kaplicy na litewskim cmentarzu do krakowskiego kościoła i usunął z treści spektaklu ustępy czysto epickie. Inscenizacja miała charakter średniowiecznego misterium. Reżyser ograniczył świat aniołów i diabłów oraz wątek mesjanistyczny.

Czterokrotnie Dziady wystawiał Leon Schiller Lwowie (1932), Wilnie ... więcej

* * *

Najważniejsze cytaty „Dziadów”

Część II

Czego potrzebujesz duszyczko,
Żeby się dostać od nieba?

Kto nie zaznał goryczy ni razu,
Ten nie zazna słodyczy w niebie.

A kto prośby nie posłucha,
W imię Ojca, Syna, Ducha.
Widzicie Pański krzyż?
Nie chcecie jadła, napoju,
Zostawcie nas w spokoju:
A kysz, a kysz!

Bo kto nie był ni razu człowiekiem,
Temu człowiek nic nie pomoże.

Nie znałeś litość, Panie!
[...] I my nie znajmy litości:
szarpajmy jadło na sztuki,
niechaj nagie świecą kości.

Ciemno wszędzie, głucho wszędzie,
Co to będzie, co to będzie?

Kto nie dotknął ziemi ni razu,
Ten nigdy nie może być w niebie.

Na głowie ma kra�... więcej

* * *

Bibliografia

1) Kępiński Z.: Mickiewicz hermetyczny, PIW, Warszawa 1980

2) Problemy polskiego romantyzmu, pod red. M. Żmigrodzkiej, Wyd. Ossolineum, Wrocław 1974

3) Słownik literatury polskiej XIX wieku, pod red. J. Bachórza, Ossolineum, Wrocław 1991

4) Słownik terminów literackich, pod red. J. Sławińskiego, Ossolineum, Wrocław 1998

5) Weintraub W.: Mickiewicz – mistyczny polityk, Wyd. Naukowe 1998

6) Witkowska A.: Wielcy romantycy polscy, Wiedza Powszechna, Warszawa 1980

7) Witkowska A.: Mickiewicz. Słowo i czyn, PAN, Warszawa 1975

8) Zgorzelski Cz.: O sztuce poetyck... więcej

* * *

Opinie wybitnych o Mickiewiczu

„Coś ty ludziom uczynił, Mickiewiczu?”

Cyprian Norwid

„Za życia można o błędach czyich mówić. Lecz śmierć ma dłuto nieśmiertelne i rzeźbi człowieka w posąg biały, czysty, idealny, na którego kształtach marmurowych tylko piękno ducha jego odbić się powinno. Niech więc taki posąg z niego stanie, wzniesion pamięcią plemion słowiańskich - bo to nie tylko narodu polskiego, ale wszystkich plemion słowiańskich był największy wieszcz”

Zygmunt Krasiński

„Gdy przyszli, by jak co dzień odebrać rozkazy,
Zaszli drogę im ludzie, co umarłych strzeg�... więcej

* * *

Geneza II cz. „Dziadów”

Mickiewicz pisanie „Dziadów” rozpoczął w Kownie na przełomie 1820 i 1821 r., a ukończył w 1823 roku. Przeniósł się tam w 1819 roku z Wilna by pracować w szkole. W ten sposób spłacał stypendium, które umożliwiło mu studia na Uniwersytecie Wileńskim. „Dziady” cz. II zostały wydane w II tomie „Poezji” w 1823 roku jaki „Dziady. Poema”.

„Dziady” część II wraz z częścią IV nazywane są „Dziadami wileńsko-kowieńskimi”. Określenie pochodzi od nazw miast, w których powstawały – Wilna i Kowna. Utwór nawiązuje do wydanych rok wcześniej „B... więcej

* * *

Tematyka II cz. „Dziadów”

- głównym tematem jest obrzęd dziadów – kultywowany na Wileńszczyźnie jeszcze za życia poety,
- obrzęd wywodzący się z czasów pogańskich i odbywający się w nocy z 1 na 2 listopada (Zaduszki),
- uważany przez Kościół za zabobon i potępiany,
- miał na celu pomóc potępionym i zbłąkanym duszom zerwać ich powiązanie z losem ziemskim i odejść w zaświaty,
- powracające dusze częstowano jadłem i napojem, co symbolicznie oznaczało odpuszczenie im win,
- obrzęd oparty na wierze w przenikanie się świata realnego i nadprzyrodzonego,
- podkreślenie zasad ludowej moralności opartej na praw... więcej

* * *

Motywy w „Dziadach” cz. II

- wina i kara (moralność),
- ludowość, obyczaje, folklor,
- miłość,
- świat fantastyczny,
- ideologia romantyczna,
- dziecko,
- śmierć i życie pozagrobowe (eschatologia).... więcej

* * *

„Dziady” cz. II - krótkie streszczenie

Dziady to uroczysty obrzęd na pamiątkę zmarłych. Obchodzono go w wigilię Wszystkich Świętych. Mickiewicz mógł znać jego przebieg, ponieważ dziady organizowano w czasach mu współczesnych. Przedstawił go w II części dramatu „Dziady”.

Obrzęd dziadów w utworze Mickiewicza odbywa się nocą w kaplicy na cmentarzu. Zgromadzonym wieśniakom przewodzi Guślarz. Jego pomocnikiem jest Starzec. Najpierw Guślarz karze stanąć wokół trumny, pogasić świece, zakryć okna, by do środka nie wpadało światło księżyca. Starzec potwierdza wykonanie poleceń.

Guślarz wzywa duchy z każdej strony świata. Zapewni... więcej

* * *

Przebieg obrzędu „Dziadów” w punktach

1. Przygotowanie kaplicy do obrzędu.
2. Przywołanie duchów przez Guślarza.
3. Spalenie garści kądzieli.
4. Wezwanie duchów lekkich.
5. Pojawienie się Aniołków – duchów zmarłych dzieci Józia i Rózi.
6. Ofiarowanie dwóch ziaren gorczycy.
7. Przepędzenie duchów.
8. Zapalenie o północy kotła z wódką.
9. Wezwanie najcięższych duchów.
10. Pojawienie się upiora – ducha Złego Pana.
11. Wyznania Kruka i Sowy.
12. Przegnanie Widma.
13. Zapalenie święconego ziela.
14. Wezwanie duchów pośrednich.
15. Wyznania Zosi.
16. Odpędzenie ducha Dziewczyny.
17. Wezwanie wszystkich duchów.
18. Zakończenie ceremon... więcej

* * *

Wymień opisane w przedmowie fakty dotyczące obrzędu dziadów, które mają odzwierciedlenie w tekście dramatu Adama Mickiewicza

W przedmowie do II części „Dziadów” Mickiewicz wyjaśnia pochodzenie obrzędu dziadów.

Pisze iż jest to uroczystość obchodzona między pospólstwem – w utworze w kaplicy zbierają się wieśniacy.

Uroczystość poświęcona jest zmarłym przodkom – W „Dziadach” zgromadzony lud nawiedza widmo dzieci, które w tłumie rozpoznają swą matkę, Właściciela wsi i Zosi, która była mieszkanką wsi.

Mickiewicz wspomina, że obrzędowi przewodził „Koźlarz, Huslar, Guślarz” – w utworze występuje postać Guślarza.

Dziady według słów wieszcza odbywają się w „kaplicach lub dom... więcej

* * *

W jaki sposób Mickiewicz buduje nastrój w „Dziadach”

II część „Dziadów” Adama Mickiewicza to dramat romantyczny. Cechami tego typu dramatu jest między innymi tajemniczość i nastrojowość.

Wieszcz buduje nastrój grozy poprzez umieszczenie wydarzeń we mrocznej scenerii. Obrzęd odbywa się w kaplicy na cmentarzu. Guślarz karze pogasić lampy i świece oraz zasłonić okna. Panuje mrok. Wieśniacy zbierają się po zmroku. Podczas obrzędu wybija północ zwana godziną duchów. Obrzędowi towarzyszą zaklęcia i specjalne rytuały. Palenie kądzieli, garnka z wódką czy wianka złożonego z ziół.

Kolejnymi elementami związanymi z nastrojem grozy jest trumna,... więcej

* * *

Wina, kara i sposób odkupienia w „Dziadach” cz. II

W „Dziadach”, podczas obrzędu w przycmentarnej kaplicy, pojawiają się trzy rodzaje duchów: lekkie, ciężkie i pośrednie. Zgromadzeni pod przywództwem Guślarza ludzie przygotowali dla błąkających się dusz „jadło i napitek”.

Pierwsze pojawiają się duchy lekkie. To Józio i Rózia – dwoje małych dzieci. Nie mogą dostać się do nieba, ponieważ nie zaznały za życia nic złego. Na ziemi niczym nie zawiniły. Nie znają jednak goryczy. Według wiary ludu to sprawia, że nie mogą stać się aniołkami. Sposobem na ich zbawienie jest skosztowanie ziaren gorczycy. Gorczyca ma gorzki smak. Dzięki poznani... więcej

* * *

Okoliczności powstania „Dziadów" cz. III

- napisane zostały w Dreźnie w ciągu kilku tygodni 1832 r. („Dziady drezdeńskie”) i w tym samym roku zostały opublikowane w Paryżu jako IV tom „Poezji” - „Dziady. Poema. Część III”,
- są następstwem upadku powstania listopadowego i spotkań Mickiewicza z emigrantami z Polski (poeta osobiście nie brał udziału w zrywie),
- to wyraz narodowej terapii i realizacja hasła: „Polska Chrystusem narodów” (mesjanizm),
- z powstałymi 10 lat wcześniej II i IV cz. „Dziadów” łączy je motyw ludowego obrzędu i postać głównego bohatera Gustawa-Konrada,
- arcydramat historyczny przedst... więcej

* * *

Kompozycja i styl III cz. „Dziadów”

- luźna, niejednorodna budowa („Prolog”, akt I złożony ze scen dramatycznych, cykl wierszy epickich - „Ustęp”, wiersz „Do przyjaciół Moskali”),
- obok dramatu występuje elementy epickie i liryka (brak jedności rodzaju),
- brak ciągłości przyczynowo-skutkowej,
- symboliczna umowność funkcjonuje na równych prawach z realizmem historycznym,
- brak jedności czasu, miejsca, akcji,
- zróżnicowany styl wypowiedzi bohaterów – potoczny ton rozmów współwięźniów, patos i wzniosłość np. „Wielkiej Improwizacji”,
liczne wtręty obcojęzyczne (francuskie wypowiedzi Senator... więcej

* * *

Tematyka „Dziadów” cz. III

- problematyka narodowa wymuszona przez upadek kolejnego narodowego zrywu i kryzysu wiary w odzyskanie niepodległości,
- dramat historyczny oparty na realnych wydarzeniach,
dwa plany: realistyczny i metafizyczny
- główna akcji dramatu utrzymana w konwencji realistycznej mówi o:
-- walce o wolność ojczyzny,
-- martyrologii narodu polskiego – proces filomatów i filaretów,
- towarzyszą jej wątki przedstawione w scenach o charakterze wizyjnym i symbolicznym,
- przemiana moralna i duchowa głównego bohatera-indywidualisty (Gustaw-Konrad) oraz prorocza, mesjanistyczna wizja przyszłych losów ... więcej

* * *

„Wielka Improwizacja” - monolog wygłoszony przez Konrada

- dowód gwałtownej walki, którą Konrad musi stoczyć z Bogiem o możliwość rządzenia światem, z siłami ciemności czyhającymi na jego duszę, samym sobą
– psychomachia – walka rozgrywająca się w sercu i sumieniu – o zachowanie zdrowego rozsądku, uratowanie własnej duszy, prawo do godności i szacunku dla siebie,
- Konrad zdaje sobie sprawę ze swej mocy i potęgi – jawi się jako wieszcz, artysta, profeta,
- przyrównanie bohatera do Boga (pycha, ale i odpowiedzialność za losy ludzkości),
- wyznanie, że Konrad czuje się lepszy niż Bóg – potrafi kochać i czuć (a nie tylko posługiwać się m�... więcej

* * *

„Dziady” jako dramat romantyczny

- zerwanie z zasadą trzech jedności – wydarzenia w kilku przestrzeniach, niekiedy zgodne z chronologią, czasem nakładające się na siebie lub nieokreślone, akcja szczątkowa i pourywana, epizodyczna,
- otwarta kompozycja, pozbawiona jednoznacznego zakończenia,
fragmentaryczność akcji - luźne związki przyczynowo-skutkowe pomiędzy scenami,
- synkretyzm rodzajowy i gatunkowy – obok scen dramatycznych fragmenty epickie (opowiadania o Janczewskim, Wasilewskim, Cichowskim) i liryczne (monolog liryczny w scenie II),
- tragizm łączy się z groteska i satyrą,
- obok siebie występuje świat realny i nadpr... więcej

* * *

Konrad jako romantyczny Prometeusz (bunt prometejski)

- bunt Konrada wynika z niezgody na cierpienie Polaków w zaborze rosyjskim,

- Konrad pragnie uzyskać od Boga „rząd dusz”, a następnie tak rządzić światem, by ludziom dać szczęście, a swemu narodowi wolność,

- uosabia ideę poety – duchowego przywódcy narodu,

- głównego bohatera poznajemy w „Prologu”, gdy jako Więzień zastanawia się nad sprawami egzystencjalnymi, neguje wartość mądrości, uważa, że tajemnice świata lepiej zgłębi poeta obdarzony nadludzka wyobraźnią, wspomina, że boski ład mu nie odpowiada, ma zostać zwolniony z więzienia i skazany na wygnanie, boi si�... więcej

* * *

Mesjanizm „Dziadów” cz. III

Mesjanizm od słowa Mesjasz - symbol nadziei na wolność i szczęście.
- „Dziady” miały na celu przywrócić Polakom nadzieję na niepodległość po klęsce powstania listopadowego,
- w dramacie świat i postaci realne przeplatają się z fantastycznymi (duchy, anioły, diabły),
- metafizyka nadaje utworowi ponadhistoryczny wymiar wiążąc się z ideą mesjanistyczną (sposób myślenia o historii narodu),
- dzieje Polski stanowią powtórzenie losów Chrystusa,
nasz naród czeka po męczeńskiej śmierci zmartwychwstanie i odzyskanie wolności, którą obdarzyć ma inne narody, które uwolni ... więcej

* * *

Motyw Polaków w III cz. „Dziadów”

- rozwarstwienie społeczeństwa najbardziej widoczne jest w scenie VII dramatu „Salon Warszawski”:
-- towarzystwo siedzące przy stolikach (język francuski) – to urzędnicy, damy, wojskowi i literaci – z tęsknotą wspominają bale za czasów Nowosilcowa, nie rozumieją polskich wierszy, zachwalają modę francuską (polskie sprawy to „szpargały”, a Polacy nie lubią czytać o drastycznych scenach), są obojętni sprawom narodowym;
-- kilka osób, stojących przy drzwiach (język polski) – młodzież i dwóch Starych Polaków – rozmawiają o sprawach aktualnych, prześladowaniach na Litwie,... więcej

* * *

Motywy obecne w „Dziadach” cz. III

- przemiany bohatera,
- poety i poezji,
- patriotyzm - walki i poświęcenia dla ojczyzny,
- buntu prometejskiego,
- ingerencji szatana w dzieje ludzkości,
- idei mesjanistycznej,
- polskiego społeczeństwa,
- narodowego męczeństwa (więzienie, zesłanie, śmierć).... więcej

* * *

Historia Cichowskiego

Cichowski pochodził z polskiej, tradycyjnej rodziny. O jego historii dowiadujemy się z opowieści Adolfa. W młodości Cichowski był wesołym, przystojnym mężczyzną. Był bardzo lubiany i znajomi chętnie spędzali z nim czas. Wkrótce po ślubie zniknął. Jego ubranie znaleziono nad Wisłą. Uznano, że popełnił samobójstwo. Zapomniano o nim. Jedynie żona wierzyła, że wciąż żyje i jest więziony.

Po dwóch latach podczas transportu więźniów do Belwederu pojawiło się nazwisko Cichowskiego. Dowiedziała się o tym jego żona. Bez skutku starała się o zwolnienie męża. Wciąż pojawiały się pogłoski, że Cic... więcej

* * *

Historia Rollisona

Rollison to młody, polski patriota. Jest jedynym synem starszej i ślepej matki – pani Rollisonowej. Jest jedynym oparciem dla matki. Opiekuje się nią. Bez niego groziła by jej śmierć z głodu. Zostaje oskarżony o zdradę i aresztowany. W więzieniu spędza około roku. Jest torturowany. Między innymi przesłuchuje go Botwinko. Rosjanin znany jest ze swego okrucieństwa. Potrafi wymierzyć karę ponad trzystu uderzeń kijem. Mimo tego Rollison wciąż żyje.

Po ciężkim pobiciu jest chory. Do niczego się nie przyznaje. Nie zdradza też swoich przyjaciół. Jego matka poznaje głos syna, gdy był przewożony na przesł... więcej

* * *

Pani Rollison jako przykład matki-Polki

Pani Rollison to matka jednego z więzionych przez carat polskich patriotów. Jest wdową i jest niewidoma. Pomaga jej kobieta Kmitowa. Rollison od roku przebywa w więzieniu. Jest bity i torturowany. Matka udaje się do Senatora Nowosilcowa by prosić o łaskę dla syna. Przez wiele dni przychodzi pod drzwi rosyjskiego oprawcy i płacze. Ten nazywa ją bydłem i nakazuje zepchnąć ją ze schodów, by więcej nie uprzykrzała mu życia. Za niewidomą kobietą u Nowosilcowa wstawia się księżna.

Rollisonowa nie boi się Senatora. Dla syna jest w stanie na każde poświęcenie. Błaga o uwolnienie go. Tłumaczy, że jedynie syn jej... więcej

* * *

Sens przemiany głównego bohatera dziadów Gustawa w Konrada

Głównego bohatera Gustawa-Konrada poznajemy w nocy z 1 na 2 listopada 1823 roku. Wraz z kilkoma młodymi przyjaciółmi jest więziony w klasztorze Bernardynów. Więzień jest poetą. Poezja to jego jedyna broń przeciw okrutnemu zaborcy. Wie, że jego słowa są niezrozumiałe. Zapowiada, że poświęci się ojczyźnie i będzie walczył o sprawę narodową, nawet, jeśli przyjdzie zapłacić mu za to wysoką cenę. Na ścianie swej celi pisze po łacinie:
D. O. M.
GUSTAVUS
OBIIT M. D. CCC. XXIII
CALENDIS NOVEMBRIS


co znaczy: „Bogu Najlepszemu, Największemu. Gustaw zmarł 1823 1 listopada”. Pod spodem umieszc... więcej

* * *

„Pieśń zemsty” Konrada

Konrad dokonuje personifikacji pieśni – w jego wizji zachowuje się ona jak upiór (wampir) który tropi swoje ofiary. Główną ideą przepełnionej nienawiścią pieśni jest zemsta.
Konrad chce zniszczyć wroga nawet wbrew Bogu. Bohater jest gotów zgubić duszę byle tylko dokonać krwawego odwetu. Zapowiada, że będzie ścigał wroga nawet w piekle.

Bluźnierczy charakter tych słów powoduje, że współwięźniowie nazywają pieśń Konrada pieśnią pogańską i szatańską.

Obecne są w niej motywy wampiryczne, takie jak:
• przebudzenie z grobu,
• żądza... więcej

* * *

Scharakteryzuj Konrada jako wieszcza

Na początku utworu Więzień – Gustaw-Konrad przechodzi przemianę. Z romantycznego kochanka zmienia się w bojownika w imię wyzwolenia narodu. Jest poetą – wieszczem. Za sprawą swoich pieśni chce przewodzić narodowi polskiemu w drodze do wolności.

Konrad chce być ideę poetą – duchowym przywódcą narodu. Wierzy w moc swoich słów. Zdaje sobie sprawę, że jako poeta może poznać tajemnice świata. W „Małej improwizacji” mają mu być one objawione, jednak widok przesłania ogromny kruk. Chce też zmierzyć się z Bogiem w walce o „rząd dusz”. Pomóc ma mu w tym wrażliwość i wyobraźnia.

Konra... więcej

* * *

Czym różni się patriotyzm romantyczny od patriotyzmu współczesnego

Patriotyzm oznacza miłość i przywiązanie do własnej ojczyzny. To jedna z podstawowych wartości, które pozwalają człowiekowi odnaleźć własne miejsce w świecie. Przez wieki idea ta zmieniała swój charakter.

Trzeba pamiętać, że w epoce romantyzmu polski nie było na mapach świata. Była pod zaborami. Poeci, tacy jak Mickiewicz czy Słowacki, byli wieszczami. Swoje wizje patriotyzmu przedstawili w swoich utworach. Patriotyzm romantyczny opierał się na przeciwstawianiu się zaborcy. Można to było czynić z bronią w ręku, o czym świadczą polskie powstania. Można także pisać o Polsce i dla Polski. Starać się w ... więcej

* * *

Postawa Konrada wobec Boga w „Wielkiej Improwizacji”

„Wieka Improwizacja” to monolog wygłoszony przez głównego bohatera III cz. „Dziadów” – Konrada. Podczas rozmowy z Bogiem Konrad walczy o „rząd dusz”, czyli władzę nad światem i ludźmi. Walka ta dokonuje się w jego sumieniu i duszy, którymi targają siły zła i dobra. Poeta-wieszcz czuje się równy Bogu. Kieruje nim pycha, ale i chęć zbawienia ludzkości.

Konrad mówi, że kieruje się uczuciem, a nie mądrością. Dlatego jest lepszy nić Stwórca. Jednak podczas jego monologu Bóg milczy. Bohater buntuje się i, podobnie jak mitologiczny Prometeusz, sprzeciwia się woli boskiej... więcej

* * *

Scharakteryzuj grupę przy stoliku i grupę przy drzwiach ze sceny VII „Salon warszawski”

Najpełniejszy obraz polskiego społeczeństwa w III cz. „Dziadów” Mickiewicza odnajdujemy w scenie VII zatytułowanej „Salon warszawski”. Towarzystwo zebrane w salonie dzieli się na dwie grupy. Jedna gromadzi się przy stoliku, zaś druga stoi przy drzwiach. Już samo umieszczenie poszczególnych postaci sugeruje, że ci którzy stoją przy wyjściu nie zgadzają się na zniewolenie, zaś ci przy stoliku w pełni akceptują zachowanie rosyjskiego zaborcy. Obie grupy różni też język jakim się porozumiewają. Towarzystwo przy drzwiach mówi po polsku, a towarzystwo stolikowe po francusku.



Grupa przy st... więcej

* * *


Partner serwisu:

kontakt | polityka cookies