Nowele Sienkiewicza - opracowania

Geneza „Latarnika”
Sienkiewicz napisał Latarnika w 1880 roku, w czasach, gdy wiele podróżował.

Długa nieobecność w kraju i liczne wojaże – do Stanów Zjednoczonych, Włoch, Francji, rozbudzały w pisarzu wielką tęsknotę za ojczyzną, myślami wracał do stron rodzinnych. W Listach z podróży zanotował: „Siedzę na pokładzie, bo mi się nie chce iść spać, a nie mnie z mego nocnego siedliska ani wiatr, ani zimno. Noc jest cicha, ciepła, pogodna; Ocean ciągle gładki. (...) Powoli przychodzi mi na myśl kraj rodzinny. U nas teraz zima, robi się właśnie ranek, może mroźny, ale ró... więcej

* * *
Wyjaśnienie tytułu noweli „Latarnik”
Opowiadanie to osnute jest na wypadku rzeczywistym, o którym w swoim czasie pisał J. Horain w jednej ze swoich korespondencyj z Ameryki. – taką adnotacją, pełniącą funkcję podtytułu opatrzył Sienkiewicz „Latarnika”.

Tytuł noweli wskazuje na jej głównego bohatera – Skawińskiego, polskiego emigranta, który w Aspinwall objął posadę latarnika. Jego zadaniem było utrzymywanie w czystości miejsca pracy – latarni, rozwieszanie flag sygnalizacyjnych i zapalanie światła. Latarnik powinien być sumienny i odpowiedzialny. Do czasu otrzymania przesyłki z Noweg... więcej

* * *
Czas i miejsce akcji „Latarnika”
Miejscem akcji jest niewielka wysepka położona niedaleko portu Aspinwall u wejścia do Kanału Panamskiego (Aspinwall - miasto w stanie Iowa, USA). Na owej wysepce znajduje się latarnia morska, której strzec miał bohater utworu - Skawiński. W „Liście Litwosa” z 1877 roku, Sienkiewicz wspominając dzieje Sielawy, wymienia „Nową Grenadę niedaleko równika”. Nowa Grenada była niegdyś kolonią hiszpańską w Ameryce Południowej.

Skawiński, jako emigrant, zwiedził między innymi Australię, Afrykę, Indie, Kalifornię, Góry Skaliste, Hawanę, Paryż, Hiszpanię. Pisarz ... więcej

* * *
Problematyka „Latarnika”
Nowela Sienkiewicza ma wymowę patriotyczną. Pisarz przedstawił w niej dzieje polskiego żołnierza – emigranta, tułacza, nazwiskiem Skawiński. Bohater po upadku powstania listopadowego, w którym brał udział: „Ten krzyż dostałem w roku trzydziestym (...)” musiał emigrować z kraju, by na innych kontynentach walczyć o wolność: „Oto bił się w czterech częściach świata (...)”. Po powstaniu listopadowym nastąpił czas masowych wyjazdów z Polski, tak zwana Wielka Emigracja. Jej przyczyn należy dopatrywać się w późniejszych represjach stosowanych wobec Polakó... więcej

* * *
Konstrukcja i narracja „Latarnika”
„Latarnik” Sienkiewicza w pełni realizuje założenia noweli. Posiada wyraźnie zaznaczoną akcję zmierzającą do punktu kulminacyjnego, który nagle „odwróci” losy głównego bohatera. Liczba postaci jest ograniczona.

Sylwetki: Johnsa dowożącego prowiant na wyspę oraz konsula amerykańskiego – Falconbridge`a są zaledwie zarysowane, na plan pierwszy wysuwa się postać Skawińskiego. Utwór koncentruje się na biografii tytułowego latarnika, prezentuje wypadki z życia starego żołnierza - emigranta. Autor stosuje w noweli zabieg retrospekcji – przywołuje zdarzen... więcej

* * *
Plan wydarzeń „Latarnika”
1. Wiadomość o wolnej posadzie latarnika.

2. Skawiński przed amerykańskim konsulem.

3. Wspomnienia Skawińskiego.

4. Tryb życia latarnika – zakres obowiązków.

5. Niezwykła paczka.

6. Czytanie poematu Mickiewicza.

7. Lawina uczuć i wspomnień.

8. Zwolnienie z pracy. Dalsza tułaczka Skawińskiego.... więcej

* * *
Geneza noweli „Sachem”
„Sachem” zaliczany jest do cyklu nowel amerykańskich. Powstał w 1883 roku. Nowelę poprzedziła dyskusja publicystyczna dotycząca analogii między sytuacją Indian w Stanach Zjednoczonych a Polaków w zaborze pruskim, zagrożonych „szowinistyczną polityką Bismarcka”- premiera Prus, niemieckiego kanclerza, zwanego też Żelaznym Kanclerzem, walczącego z kościołem katolickim i stosującego politykę germanizacji.

„Wątek fabularny tej noweli nawiązywał do rzeczywistej sytuacji Indian, tępionych bezlitośnie przez białych zdobywców nowego lądu, a kronikarska relacja... więcej

* * *
Wyjaśnienie tytułu „Sachem”
Termin sachem został zdefiniowany w noweli: „Oto Nr 2 programu mówił, co następuje: „Spacer na drucie zawieszonym na piętnaście stóp nad ziemią (z towarzyszeniem muzyki) wykona słynny gimnastyk Czerwony Sęp, sachem (wódz) Czarnych Wężów, ostatni potomek królów pokolenia i ostatni z pokolenia (...)”. Sachem to inaczej wódz. Taki „przydomek” nosi Indianin, „ostatni z Czarnych Wężów”, który będąc dzieckiem jako jedyny ocalał z masowej masakry, „(...) młody chłopiec był synem zabitego „sachema” Czarnych Wężó... więcej

* * *
Czas i miejsce akcji noweli „Sachem”
Miejscem akcji jest miasto Antylopa w stanie Teksas, położone w pobliżu rzeki Antylopy. Antylopa powstała ma zgliszczach indiańskiej osady, Chiavatty - stolicy Czarnych Wężów. Lokalizacja Chiavatty podobała się niemieckim kolonistom, rzeka Antylopa skutecznie izolowała przybyszów od wszelkich niebezpieczeństw: „Z wideł źle uciekać, ale dobrze się w nich bronić. Dzięki tej myśli zaraz z Berlina, Grundenau i Harmonii rozpoczęła się emigracja do wideł, w których też w mgnieniu oka, na miejscu dzikiej Chiawatty, powstała ucywilizowana Antylopa. W pięć lat liczyła ona dwa tysiące mieszkańców.” Niemiec... więcej

* * *
Konstrukcja noweli „Sachem”
„Sachem” to nowela zbudowana według reguł tego gatunku. Początek akcji stanowi retrospektywna opowieść nawiązująca do historii Chiavatty. Pojawia się informacja o planowanym występie sachema – ocalałego syna indiańskiego widza. Następnie pisarz buduje napięcie wokół tego wątku: dokładnie opisuje wnętrze cyrku, prezentuje mieszkańców miasteczka przybyłych na pokaz: „W cyrku widno jak w dzień, bo chociaż nie zdołano przeprowadzić do niego rur gazowych, to natomiast olbrzymi żyrandol, złożony z pięćdziesięciu lamp naftowych, oblewa arenę i widzów potokam... więcej

* * *
Plan zdarzeń noweli „Sachem”
1. Historia Antylopy – dawnej Chiavatty
a. napad niemieckich osadników na Chiavattę
b. spalenie miasta i wymordowanie plemienia Czarnych Wężów

2. Przybycie cyrku Hon. M. Deana do Antylopy

3. Początek przedstawienia: akrobacje tancerki Liny

4. Występ Sachema
a. wojenny okrzyk i pieśń o zburzeniu Chiavatty
b. zbieranie datków

5. Wódz pośród mieszkańców Antylopy – wizyta w lokalu „Pod Złotym Słońcem”... więcej

* * *
Motywy literackie w „Sachemie”
Motyw Indian

Zbiorowość Indian została zaprezentowana w pieśni Sachema. Z niej poznajemy tryb życia plemienia Czarnych Wężów, ich zwyczaje, obrzędy: „Po wielkich deszczach co rok pięciuset wojowników wychodziło z Chiavatty na ścieżki wojny lub na wielkie łowy wiosenne. Gdy wracali z wojny, zdobiły ich skalpy; gdy wracali z łowów, przywozili mięso i skóry bawole, a żony witały ich z radością i tańczyły na cześć Wielkiego Ducha.
Chiavatta była szczęśliwa! Niewiasty pracowały w wigwamach, dzieci wyrastały na piękne dziewczęta i dzielnych wojowników. Wojownicy umierali na polu sławy ... więcej

* * *
Najważniejsze cytaty noweli „Sachem”
„Chiavatta była szczęśliwa! Niewiasty pracowały w wigwamach, dzieci wyrastały na piękne dziewczęta i dzielnych wojowników. Wojownicy umierali na polu sławy i szli polować z duchami ojców do srebrnych gór. Topory ich nie broczyły się nigdy w krwi niewiast i dzieci, bo wojownicy Chiavatty byli szlachetnymi mężami. Chiavatta była potężną. Ale przyszły blade twarze zza mórz dalekich i wrzuciły ogień do Chiavatty. Bladzi wojownicy nie pokonali Czarnych Wężów w boju, ale zakradli się nocą jak szakale i noże ich zbroczyły się w piersiach uśpionych mężów, niewiast i dzieci.” – hist... więcej

* * *
Geneza „Janka Muzykanta”
Utwór powstał w 1879 roku. Zaliczany jest do nowel biograficznych, ponieważ jego tematem są losy biednego wiejskiego dziecka – Janka. Biografia chłopca obejmuje dziesięć lat jego życia, przy czym autor koncentruje się na narodzinach i czasie późniejszym - od czterech do dziesięciu lat: „W ósmym roku chodził już jako potrzódka za bydłem lub, gdy w chałupie nie było co jeść, za bedłkami (grzybami) do boru.” Autor opisuje fascynację dziecka muzyką, podkreśla talent muzyczny małego Janka.

Sienkiewicz podjął w noweli tematykę dziecięcą. Był to jeden z ulubionych temató... więcej

* * *
Znaczenie tytułu noweli „Janko Muzykant”
Tytułowy bohater – Janko Muzykant to zwyczajny wiejski chłopiec, któremu na świecie dane było przeżyć zaledwie dziesięć lat. Gdy się rodził, prorokowano mu śmierć. Szybko go ochrzczono, zmówiono modlitwy. „Ale dusza chrześcijańska nie miała wcale ochoty iść, skąd przyszła i opuszczać chuderlawego ciałka (...)” Dziecko było chorowite i niezwykle wrażliwe, zwłaszcza na wszelkie dźwięki. Świat wydawał się nucić jakąś niezwykłą balladę: „W polu grała mu bylica, w sadku przed chałupą ćwirkotały wróble, aż się wiśnie trzęsły! (...)”. Malca t... więcej

* * *
Problematyka „Janka Muzykanta”
Nowela Sienkiewicza opowiada historię małego wiejskiego chłopca – Janka, zafascynowanego światem dźwięków. Jego muzyczna fascynacja przypomina objawy opętania. Malca urzeka każdy głos „wydawany” przez naturę. „Wiosną uciekał z domu kręcić fujarki wedle strugi. Nocami, gdy żaby zaczynały rzechotać, derkacze na łąkach derkotać, bąki po rosie burczyć; gdy koguty piały na zapłociach, to on spać nie mógł, tylko słuchał i Bóg jeden wie, jakie i on w tym nawet słyszał granie...”. Wieczorami przesiaduje pod karczmą i wsłuchuje się w odgłosy biesiad, zakrada do dwor... więcej

* * *
Czas i miejsce akcji „Janka Muzykanta”
Czas i miejsce akcji nie są dokładnie określone. Wydarzenia rozgrywają się na wsi, letnią porą. Dowodzą tego opisy miejsc i opisy przyrody oraz wzmianka autora: „Stójka, co chodził nocą po wsi (...)”. Stylizacja gwarowa, obecna w narracji, wskazuje na język mieszkańców wsi. „ – Dajta – powiada – to zapalę nad wami gromnicę, juże z was nic nie będzie, moja kumo;” Czas akcji obejmuje dziesięć lat życia Janka – od narodzin do śmierci. Są to czasy współczesne Sienkiewiczowi – wiek XIX.

W anonimowej wsi znajdowała się karczma: R... więcej

* * *
Kompozycja „Janka Muzykanta”
Utwór spełnia wymogi kompozycyjne noweli. Jest krótki, skondensowany, z wyraźnie zaznaczonym punktem kulminacyjnym i puentą. Rozpoczyna się opisem narodzin Janka. Następnie zaprezentowane są wydarzenia z życia chłopca: jego muzyczne fascynacje, pierwsze obowiązki. Szczególnie ważne wydają się być fakty świadczące o talencie dziecka. To one dominują w utworze: „Wieczorami słuchiwał wszystkich głosów, jakie są na wsi, i potem myślał sobie, że cała wieś gra. Jak posłali go do roboty, żeby gnój rozrzucał, to mu nawet wiatr grał w widłach.”

Autor koncentruje się ponadto na cech... więcej

* * *
Plan wydarzeń „Janka Muzykanta”
1. Narodziny Janka.

2. Muzyczne fascynacje chłopca – melodie świata natury.

3. Janko pod karczmą.

4. Marzenia o prawdziwych skrzypkach.

5. Wyprawa do dworu.

6. Janko w kredensie - płaczliwe tony skrzypiec.

7. Dziecko przed sądem u wójta – kara za kradzież.

8. Pobicie Janka.

9. Śmierć chłopca, rozpacz matki.... więcej

* * *
Najważniejsze cytaty z „Janka Muzykanta”
„Przyszło to na świat wątłe, słabe.”
„(...) chudy był zawsze i opalony, z brzuchem wydętym, a zapadłymi policzkami; czuprynę miał konopną, białą prawie i spadającą na jasne, wytrzeszczone oczy, patrzące na świat, jakby w jakąś niezmierną dalekość wpatrzone.”
„W zimie siadywał za piecem i popłakiwał cicho z zimna, a czasem z głodu, gdy matula nie mieli co włożyć ani do pieca, ani do garnka; latem chodził w koszulinie przepasanej krajką, i w słomianym „kapalusie”, spod którego obdartej kani spoglądał, zadzierając jak ptak głowę do góry.” (... więcej

* * *
Motywy literackie w „Janku Muzykancie”
Motyw dziecka – artysty

Przykładem utalentowanego dziecka jest w noweli dziesięcioletni Janko. Chłopiec ma nietypową pasję – fascynują go wszelkie dźwięki, odgłosy, melodie natury. „W polu grała mu bylica, w sadku pod chałupą ćwirkotały wróble, aż się wiśnie trzęsły! Wieczorami słuchiwał wszystkich głosów, jakie są na wsi, i pewno myślał sobie, że cała wieś gra. Jak posłali go do roboty, żeby gnój rozrzucał, to mu nawet wiatr grał w widłach.” Różni się od rówieśników, ponieważ spędza czas samotnie, ale podobnie do wszystkich wiejskich dzieci ... więcej

* * *
Ekranizacja „Janka Muzykanta”
W 1930 roku dokonano ekranizacji noweli Sienkiewicza pt. „Janko Muzykant”, niemniej pierwowzór utworu nieco zniekształcono. Reżyser – Ryszard Ordyński „dopowiedział” ciąg dalszy historii małego wiejskiego chłopca. Janek wcale nie umarł!.. – za domniemaną próbę kradzieży skrzypiec trafił do poprawczaka. Uciekł stamtąd i wkrótce wylądował na ulicach Warszawy. Zaprzyjaźnił się z podobnymi do niego młodocianymi „wyrzutkami” społeczeństwa. Z czasem rozpoczął „karierę” ulicznego, a potem kawiarnianego grajka. Stąpał po ścież... więcej

* * *
Narracja i styl w „Janku Muzykancie”
Narracja prowadzona jest z perspektywy trzecioosobowej i skoncentrowana na głównym bohaterze – małym Janku (narracja podmiotowa). Autor prezentuje krótką biografię dziecka, akcentując jego nieprzeciętną osobowość, wrażliwość i niezwykły talent. W tym celu kreśli liryczne, poetyckie szkice – epizody z życia bohatera: „Nie wiadomo skąd się to takie ulęgło, ale na jedną rzecz był tylko łapczywy, to jest na granie. (...) Ale chłopak nie do karczmy chodził, tylko pod karczmę. (...) Okna jarzyły się światłem, a każda belka w karczmie zdawała się drgać, śpiewać i grać także,... więcej

* * *
Geneza „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela”
Utwór powstał około 1879 roku w Wenecji. Po raz pierwszy opublikowała go „Gazeta Lwowska” pod tytułem „Z pamiętnika poznańskiego korepetytora”. Nowelę można rozpatrywać zarówno pod kątem biograficznym, jak i patriotycznym. Obydwa czynniki – biograficzny i patriotyczny są ze sobą powiązane. Miniatura, pisana w formie pamiętnika (jest to forma literacka, ale nie gatunek), prezentuje losy jedenastoletniego chłopca – Michasia, ucznia szkoły pruskiej. W ten sposób Sienkiewicz pragnął zwrócić uwagę na system „zaborczego” szkolnictwa - ucisk... więcej

* * *
Problematyka „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela”
W niewielkiej noweli opisującej dzieje jedenastoletniego Michasia Sienkiewicz zademonstrował metody kształcenia w szkole pruskiej, ukazał ich bezwzględność i cel - próbę germanizacji polskiego społeczeństwa. Polskie dzieci starano się kształcić na prawowitych obywateli niemieckich, tak, by nie pamiętały o swojej przeszłości, pochodzeniu, nie znały historii i tradycji. Zwracano uwagę na akcent, nie wolno było rozmawiać w języku ojczystym. Zapoznawano młode pokolenie z historią i kulturą wroga. Za uchybienia uczniowie byli surowo karani i wydalani ze szkoły.

Naukę traktowano jako najważniejszy obowią... więcej

* * *
Czas i miejsce akcji „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela”
Czas akcji – to okres zaborów, najpewniej już po upadku powstania styczniowego (1864). Nowela powstała około 1879 roku. W 1879 roku opublikowała ją po raz pierwszy „Gazeta Lwowska”, pod tytułem „Z pamiętnika poznańskiego korepetytora”. Drugiej publikacji dokonano w tym samym roku na łamach warszawskiej „Niwy”.

Od 1874 roku w szkołach zaczęto wprowadzać zakaz stosowania języka polskiego. Akcję utworu należałoby więc umieścić w latach osiemdziesiątych XIX wieku, między rokiem 1874 a 1879. Czas akcji obejmuje niecały jeden semestr nauki szkolne... więcej

* * *
Wyjaśnienie tytułu „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela”
Tytuł „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela” odwołuje się do fragmentu biografii jedenastoletniego chłopca – ucznia szkoły pruskiej – Michasia. Wydarzenia z jego życia przedstawia prywatny nauczyciel – pan Wawrzynkiewicz. Opowiada on o ważnych, przełomowych momentach w biografii chłopca, zwłaszcza tych dotyczących edukacji. To krótkie wspomnienie o młodym człowieku jest jednocześnie próbą analizy przyczyn śmierci jedenastolatka, refleksją nad dzieciństwem, wychowaniem, kształceniem oraz lakoniczną lekcją historii nawiązującą do czasów zaborów. Losy uc... więcej

* * *
Kompozycja i styl noweli „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela”
Utwór Sienkiewicza, stylizowany na pamiętnik, gatunkowo realizuje założenia noweli.
„Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela” ma wyraźnie zarysowaną oś kompozycyjną – prześladowania i szykanowanie polskich dzieci w szkołach podległych zaborcom, w tym przypadku autor posłużył się modelem szkoły pruskiej. Głównym bohaterem jest jedenastoletni Michaś. Jego tragiczne losy ściśle związane z systemem „morderczej” edukacji to naczelny motyw dzieła. Napięcie w utworze zostaje spotęgowane, gdy nauczyciel – Wawrzynkiewicz wspomina niepowodzenia szkolne dziecka, jego wy... więcej

* * *
Narracja w noweli „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela”
Narracja prowadzona jest z perspektywy pierwszoosobowej. Fakty z życia jedenastoletniego Michasia przedstawia Wawrzynkiewicz, prywatny nauczyciel chłopca. Prowadząc pamiętnik, przybliża odbiorcy sylwetkę swojego ucznia, analizuje przyczyny jego śmierci, ocenia system pruskiego szkolnictwa, pisze o okrucieństwach edukacji w niemieckich szkołach. Wypowiada się w sposób fachowy, ponieważ sam jest nauczycielem i sprawy dotyczące kształcenia nie są mu obce. Dzieli się z odbiorcą swoimi refleksjami, spostrzeżeniami:

„Jestem sam nauczycielem, jakkolwiek prywatnym, i nie wiem, co bym robił na świ... więcej

* * *
Plan wydarzeń noweli „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela”
1. Nauka Michasia – godziny spędzane nad książkami, nocne pobudki i powtarzanie materiału.

2. Wspomnienia z dzieciństwa pana Wawrzynkiewicza.

3. Spostrzeżenia nauczyciela dotyczące kształcenia w niemieckich szkołach.

4. Wyznania korepetytora – miłość do matki Michasia.

5. Sukcesy i niepowodzenia szkolne jedenastoletniego ucznia.

6. Drwiny niemieckich profesorów z polskości - rozterki moralne Michasia.

7. Kara za nieodrobioną pracę domową – pierwsza publiczna nagana.

8. Symptomy choroby – ból głowy, fizyczne i psychiczne cierpienia bohatera.

9. Kara za przypadkowe użycie języka polskie... więcej

* * *
Motywy literackie w noweli „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela”
Motyw nauki

Nowela Sienkiewicza podejmuje temat nauki, pedagogiki. Wawrzynkiewicz – narrator wypowiada się o pruskim systemie szkolnictwa, którego celem było „zniemczenie” młodego pokolenia oraz wynarodowienie. W niemieckich placówkach nauczania gnębiono polskich uczniów, drwiono z polskiej tradycji, kultury i obyczajów, stosując system kar usiłowano wpoić dzieciom obce im wartości, nauczyć innego języka: „W opinii niemieckich profesorów to tylko dziecko dobrze się sprawiało, które płaciło śmiechem za ich drwiny z „polskiego zacofania”, języka i tradycji.” Nauka �... więcej

* * *
Najważniejsze cytaty z noweli „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela”
„Musiał przecie wyuczyć się co dzień choć jako tako lekcyj, bo inaczej usunięto by go ze szkół (...)”. Położenie było prawie bez wyjścia, bom z drugiej strony widział, ze nadmierne wysilenia umysłowe podkopują zdrowie chłopca i mogą życiu jego zagrozić. Trzeba było przynajmniej wzmacniać go fizycznie, gimnastykować, kazać mu dużo chodzić lub jeździć konno, ale nie było czasu na to. Dziecko tyle miało do roboty, tyle do wyuczenia się na pamięć, tyle do napisania co dzień, że z ręką na sumieniu powiadam: nie było czasu. Każdą chwilę potrzebną dla wesołości, zdrowia i życia chłopc... więcej

* * *
Nowelistyka Henryka Sienkiewicza
Nowelistyka Sienkiewicza z lat 1876 – 1883 oscyluje głównie wokół trzech tematów: problematyki wsi, wątków przygodowych odwołujących się do osobistych przeżyć pisarza oraz spraw narodowych.

Wiejska rzeczywistość odbija się w nowelach: „Szkice węglem”, „Janko Muzykant”, „Jamioł” i „Za chlebem”. W utworach „Komedia z pomyłek”, „Przez stepy”, „Orso”, „W krainie złota” pisarz nawiązywał do swoich amerykańskich doświadczeń, kreując wątki przygodowe. Następne szkice literackie –... więcej

* * *
Bibliografia

Literatura przedmiotowa:

1. H. Sienkiewicz, Nowele, Kraków 2003.

2. H. Sienkiewicz, Nowele wybrane, Warszawa 2000.

3. H. Sienkiewicz, Wybór nowel, Warszawa 1974.

Literatura podmiotowa:

1. T. Bujnicki, Pozytywizm. Podręcznik literatury dla klasy drugiej szkoły średniej, Warszawa 1994.

2. Dziedzictwo literackie powstania styczniowego, pr. zbiorowa pod red. J. Z. Jakubowskiego, J. Kulczyckiej – Saloni, S. Frybesa, Warszawa 1964.

3. O. Halecki, Historia Polski, Lublin 1992.

4. Historia literatury polskiej, pod red. M. Stępnia i A. Wilkonia, Warszaw... więcej

* * *
Geneza „Bartka Zwycięzcy”
Utwór powstał w 1882 roku i spotkał się z dezaprobatą. Krytykowano i oskarżano Sienkiewicza nie tylko za szkic chłopa - „osobnika” ociężałego umysłowo, ograniczonego i nieuświadomionego, ale także za śmiałą prezentacją stosunków polsko – niemieckich znanych z czasów zaborów.

„Swoistą syntezę ówczesnych poglądów Sienkiewicza na polską rzeczywistość zawiera „Bartek Zwycięzca”; można w nim odnaleźć liczne pokrewieństwa z innymi utworami pisarza. Z nowelistyką ludową łączy go skrajnie pesymistyczna ocena stosunków wiejskich. Podobnie jak w o... więcej

* * *
Czas i miejsce akcji „Bartka Zwycięzcy”
„Akcja rozgrywa się w Wielkopolsce i Francji w 1870 r., czasu wojny francusko – pruskiej i bezpośrednio po niej, obejmując dwa kręgi motywów, przygody Bartka Słowika na froncie oraz jego losy związane z przeciwpolską polityką pruską po wojnie. Przygody te to pierwsze zetknięcie się z wojną, widok transportów szpitalnych i pociągów z jeńcami, następnie bitwa pod Gravelotte, z wyczynami Bartka, bohatera dnia, a wreszcie drobne przygody dalsze z drugą sceną podstawową, spotkaniem z wziętymi do niewoli jeńcami – rodakami.” (J. Krzyżanowski, Twó... więcej

* * *
Interpretacja tytułu – „Bartek Zwycięzca”
Tytuł „Bartek Zwycięzca” odnosi się do głównego bohatera noweli –– Bartka Słowika, wielkopolskiego chłopa. Podczas bitwy pod Gravelotte Bartek odznaczył się niebywałą odwagą. Niczym furiat atakował wrogie francuskie wojsko, zdobywał kolejne chorągwie i działa: „Chorągwiane drzewce w potężnych łapach Bartka zmieniło się teraz w jakieś piekielne cepy. Każde ich uderzenie otwierało wolną drogę w ścieśnionych szeregach francuskich. Przerażenie też zaczęło ogarniać żuawów i turkosów. W miejscu, w którym walczył Bartek, pierzchli. Po chwili pierwsz... więcej

* * *
Problematyka „Bartka Zwycięzcy”
„Bartka Zwycięzcę” zalicza się do antypruskich utworów Sienkiewicza, z widoczną wymową polityczną i patriotyczną, choć ów patriotyzm niepozbawiony jest dyskretnego szyderstwa. Pisarz, na przykładzie Bartka Słowika, nakreślił studium charakteru polskiego chłopa – niemądrego, nieoświeconego, zacofanego, pozbawionego świadomości politycznej. W tym kontekście tytułowy bohater jako jednostka niewykształcona, zagubiona w rzeczywistości, naiwna staje się łatwym celem dla realizatorów obcej – zaborczej polityki, można nim z łatwością manipulować. Sienkiewicz nie mówił wprost ... więcej

* * *
Kompozycja „Bartka Zwycięzcy”
Utwór Sienkiewicza, prezentujący losy chłopa z Pognębina – Bartka Słowika, dzieli się na dziesięć części: w pierwszej (I) poznajemy głównego bohatera - zawiązanie akcji: „Bohater mój nazywał się Bartek Słowik, ale ponieważ miał zwyczaj wytrzeszczać oczy (...).Był on, nie licząc gruntu, chałupy i paru krów, właścicielem srokatego konia i żony Magdy.”; w kolejnej – drugiej części (II) widzimy go jako wcielonego do pruskiego wojska żołnierza podróżującego na front – stopniowy rozwój akcji: „Wojowników pognębińskich ożywiał istotni... więcej

* * *
Narracja i styl w noweli „Bartek Zwycięzca”
Narrator, prezentując sylwetkę głównego bohatera, ujawnia się w pierwszym zdaniu noweli: „Bohater mój nazywał się Bartek Słowik, ale ponieważ miał zwyczaj wytrzeszczać oczy, gdy do niego mówiono, przeto sąsiedzi nazywali go: Bartek Wyłupiasty. (...)” Stosując technikę relacji naocznego świadka, koncentruje się na działaniach, zdarzeniach i przeżyciach czołowej postaci utworu.

„Technika relacji naocznego świadka, który widzi i pamięta każdy ruch rozszalałego chłopa, stosowana konsekwentnie i w dalszych opisach jego wyczynów, przy zdobycie chorągwi i bater... więcej

* * *
Plan wydarzeń „Bartka Zwycięzcy”
1. Powołanie Bartka do wojska.

2. Wyprawa pociągiem na front – podróż z innymi poborowymi.

3. Ofiary wojny – pierwsze wrażenia Bartka.

4. Bitwa pod Gravelotte.

5. Dalszy udział w walkach – odznaczenia i stopniowa germanizacja bohatera.

6. Rozmowa dwóch Polaków skazanych na śmierć.

7. Powrót do Pognębina – wizyty w karczmie.

8. Zatarg z niemieckim nauczycielem – panem Boege.

9. Bartek przed sądem i w więzieniu.

10. Wstawiennictwo Magdy w sprawie męża u pani Jarzyńskiej.

11. Działalność agitacyjna pani Marii Jarzyńskiej.

12. Wybory do parlamentu pruskiego - zwycięstwo Szulber... więcej

* * *
Motywy literackie w noweli „Bartek Zwycięzca”
Motyw chłopa

Pisarz na przykładzie Bartka Słowika nakreślił studium charakteru polskiego chłopa – niemądrego, nieoświeconego, zacofanego, pozbawionego świadomości politycznej. W tym kontekście tytułowy bohater jako jednostka niewykształcona, zagubiona w rzeczywistości, naiwna staje się łatwym celem dla realizatorów obcej – zaborczej polityki, można nim z łatwością manipulować. Wcielenie do wojska i udział w wojnie prusko – francuskiej jest dla Bartka faktem niezrozumiałym: „Co jemu Francuzi zrobili? Po co on tam pójdzie i dlaczego, na tę straszną obczyznę, gdzie n... więcej

* * *
Najważniejsze cytaty z noweli „Bartek Zwycięzca”
„Bartek widocznie zasmakował w wojnie i począł patrzeć na nią jak na właściwe sobie rzemiosło. Nabrał wielkiej ufności w siebie i do bitwy teraz szedł, jakby się zabierał do jakiej roboty w Pognębinie. Na piersi jego po każdej rozprawie leciały medale i krzyże, a choć podoficerem nie został, powszechnie miano go za pierwszego szeregowca w pułku. Był zawsze karny, jak dawniej, i posiadał ślepe męstwo człowieka, który nie zdaje sobie sprawy z niebezpieczeństwa. Męstwo to nie płynęło już tak, jak w pierwszych chwilach, z wściekłości. Teraz źródłem jego była praktyka żołnierska i wiara w... więcej

* * *
Geneza „Szkiców węglem”
Sienkiewicz napisał „Szkice węglem” latem 1876 roku, podczas pobytu w Stanach Zjednoczonych. Utwór zrodził się z tęsknoty za krajem, a miał wyrażać zainteresowanie sprawami narodowymi, choć od ojczyzny dzieliły pisarza przepaść oceanu i setki kilometrów.

„Zacząłem myśleć o kraju – wyznawał autor po latach w nowelce „Żurawie” – o tym, co w nim zostało, i co zmieniło się z biegiem czasu. [...] W głowie roił mi się coraz większy tłum widzeń, złożonych wyłącznie ze wspomnień. Nie mogłem się od nich oderwać, choć nie sprawiały mi one ... więcej

* * *
Problematyka „Szkiców węglem”
Przebywając w Ameryce, Sienkiewicz nie pozostawał obojętny wobec problemów, z jakimi borykali się jego rodacy. Interesowała pisarza kwestia chłopska i „Szkice węglem” poświęcił tej tematyce. Przedstawił w noweli wizerunek nieszczęsnego, nieudolnego chłopa, który po uwłaszczeniu nie potrafi korzystać z przywilejów wolności i nadanych mu praw, jest bezradny, zacofany, nieoświecony, budzi litość i staje się ofiarą manipulacji, intryg. Uprzedni „właściciel” – pan jawi mu się jako wróg, a wszelkie „instancje”: szlachcic – dziedzic, ksiądz, urzędn... więcej

* * *
Czas i miejsce akcji noweli „Szkice węglem”
Akcja noweli toczy się w czasach współczesnych Sienkiewiczowi - w II połowie XIX wieku. Wskazują na to pojawiające się w tekście aluzje historyczne – wspomnienie powstania styczniowego (1863 – 1864) obecne w biografii bohaterów noweli – Zołzikiewicza i Rzepy: „Kazali Rzepie wozić wtedy w czasie zawieruchy jakieś papiery, to i woził.” Samorządy wiejskie na terenie zaboru rosyjskiego powstawały po 1863 roku, gdy dokonała się już reforma uwłaszczeniowa. Ustawę o sądach gminnych władze carskie wydały w lipcu 1876 roku. Niniejsze fakty wyznaczają czas akcji. ... więcej

* * *
Interpretacja tytułu – „Szkice węglem”
Pełny tytuł utworu brzmi: „Szkice węglem, czyli epopeja pod tytułem: Co się działo w Baraniej Głowie”.

Szkic jest odmianą gatunku literackiego, formą opowiadania o luźnej i schematycznej konstrukcji, o rozbudowanych partiach dygresyjnych i licznych epizodach. W szkicu istotną rolę spełnia narrator, niekiedy jego opowieść nosi znamiona publicystyki i gatunkowo zbliża się do dziennikarskiego felietonu, może też przypominać tradycyjną gawędę. Szkic był dość powszechnie stosowany w prozie pozytywizmu. Sienkiewicz wykorzystał tę odmianę także w innych nowelach, np. w ... więcej

* * *
Konstrukcja „Szkiców węglem”
Nowela „Szkice węglem” dzieli się na jedenaście tytułowanych rozdziałów, podsumowanych epilogiem. W rozdziale pierwszym „zawieramy znajomość z bohaterami i zaczynamy spodziewać się, że coś więcej nastąpi”. Poznajemy reprezentantów „samorządu lokalnego”: wójta Buraka i pisarza gminnego – Zołzikiewicza. Akcja stopniowo zaczyna się rozwijać, a nabiera tempa w momencie, gdy autor wtajemnicza nas w intrygę pana Zołzikiewicza. Rozdział drugi „Niektóre inne osoby i przyszłe widzenia” „odkrywa” przeszłość Wawrzona Rzepy, ... więcej

* * *
Narracja i styl w noweli „Szkice węglem”
„Szkice węglem” realizują założenia epoki, spełniają także wymogi prądu literackiego zwanego naturalizmem.

Naturalizm – prąd literacki, pojawił się w XIX wieku we Francji, potem „emanował” na inne kraje Europy, trafił także do Stanów Zjednoczonych. Naturalizm koncentrował się na rzeczywistości, starając się oddać ją jak najwierniej, niczego nie upiększał, obnażał brzydotę, zło, krzywdę i niesprawiedliwość społeczną. „Promował” nowe typy bohaterów – postaci z nizin społecznych, marginesu, postaci z ludu (chłopi), ukazując ich na ... więcej

* * *
Plan wydarzeń noweli „Szkice węglem”
1. Sprzeczka wójta Buraka i pisarza gminnego Zołzikiewicza.

2. Plany Zołzikiewicza co do uwiedzenia Marii Rzepowej.

3. Niechlubna przeszłość pisarza.

4. Rzepa jako kandydat na poborowego.

5. Spisek Zołzikiewicza i wójta Buraka.

6. Obrady sądu gminnego – rozstrzyganie o sprawach chłopów.

7. Małżeństwo Rzepów przed sądem gminnym – uwięzienie Wawrzona Rzepy.

8. Działania Rzepowej:
a) wizyta na plebanii;
b) wizyta we dworze – u pana Skorabiewskiego;
c) wyprawa do Osłowic – obojętność urzędników.

9. Maria Rzepowa u Zołikiewicza – zdrada małżeńska.

10. Wawrzon wymierza sprawie... więcej

* * *
Motywy literackie w noweli „Szkice węglem”
Motyw wsi

Barania Głowa to wieś w powiecie osłowickim, fikcyjna miejscowość, w której ludzie borykają się z codziennością i zwykłymi, realistycznymi problemami. Wiążące decyzje podejmuje samorząd lokalny, na czele którego stoi wójt Burak i pisarz Zołzikiewicz. Ciało prawodawcze Baraniej Głowy jest skorumpowane. Szlachta nie ingeruje w sprawy chłopstwa, a dba jedynie o własne interesy. Chłopi po reformie uwłaszczeniowej czują się wyizolowani i wykorzystywani. Nikt nie chce udzielać im wsparcia ani porad, jak odnaleźć się w nowej rzeczywistości. Inteligencja, jeżeli ma coś do zał... więcej

* * *
Ekranizacja „Szkiców węglem”
Na podstawie noweli „Szkice węglem” w 1956 roku powstał film fabularny o tym samym tytule. Czarno – biały obraz opowiadający tragedię rodziny Rzepów wyreżyserował Antoni Bohdziewicz w asyście między innymi Stanisława Barei.

W rolę pisarza gminnego - Zołzikiewicza wcielił się Józef Zbiróg, Barbara Wałkówna zagrała Marysię Rzepową, a Wiesław Gołas „kreował” postać Wawrzona Rzepy. Zdjęcia kręcono w okolicach Buska Zdroju, we wsi Dobrowoda. Trwający dziewięćdziesiąt dwie minuty film na ekranach kin pojawił się po raz pierwszy 25 listopada 1957 roku. Zmienio... więcej

* * *
Najważniejsze cytaty z noweli „Szkice węglem”
„Muchy łaziły i po wójcie, tak jakby po jakim zwyczajnym sobie ławniku, ale szczególniej nęciła je wypomadowana, woniejąca goździkami głowa pana Zołzikiewicza... Nad tą głową unosił się ich cały rój: siadały na rozbiorze włosów tworząc żywe, ruchome, czarne plamy. Pan Zołzikiewicz podnosił od czasu do czasu ostrożnie rękę, a potem spuszczał ją nagle; dawał się słyszeć plask dłoni o głowę, rój wzbijał się, brzęcząc, w powietrze, a pan Zołzikiewicz schyliwszy czuprynę, wybierał palcami trupy z włosów i zrzucał je na ziemię.”

„Odtąd począł się w jego myślac... więcej

* * *

Partner serwisu:

kontakt | polityka cookies