Jesteś w: Ostatni dzwonek -> Nowele Sienkiewicza

Kompozycja i styl noweli „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela”

Autor: Ewa Petniak

Utwór Sienkiewicza, stylizowany na pamiętnik, gatunkowo realizuje założenia noweli.
„Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela” ma wyraźnie zarysowaną oś kompozycyjną – prześladowania i szykanowanie polskich dzieci w szkołach podległych zaborcom, w tym przypadku autor posłużył się modelem szkoły pruskiej. Głównym bohaterem jest jedenastoletni Michaś. Jego tragiczne losy ściśle związane z systemem „morderczej” edukacji to naczelny motyw dzieła. Napięcie w utworze zostaje spotęgowane, gdy nauczyciel – Wawrzynkiewicz wspomina niepowodzenia szkolne dziecka, jego wysiłki związane z nauką, przeżycia wewnętrzne oraz gdy opowiada o chorobie swojego podopiecznego: „Porwałem go na ręce i zaniosłem do łóżka; ciało jego parzyło mnie jak ogniem. Na szczęście doktór mieszkał w tym samym domu, sprowadziłem go więc natychmiast. Nie potrzebował się długo namyślać. Chwilę potrzymał puls dziecka, potem rękę położył mu na czole: Michaś miał zapalenie mózgu.”

Modlitwa Michasia na łożu śmierci: „Deus meus, Deus meus, quare me repulisti et quare tristis incedo, dum affligit me inimicus!” („Boże mój, Boże mój, czemu mnie opuściłeś i dlaczego chodzę smutny, gdy trapi mnie nieprzyjaciel!”) jest najbardziej dramatycznym momentem noweli i jednocześnie punktem kulminacyjnym. Wyrazista puenta - śmierć chłopca nasuwa pewne wnioski i skojarzenia – postać „umęczonego” ucznia staje się „ikoną” wszystkich ofiar zaborczego systemu represji w szkołach. Późniejsze, opisane przez narratora przygotowania do pogrzebu oraz wspomniana wizyta kolegów Michasia, którzy niemal zazdroszczą martwemu chłopcu śmierci, ponieważ „uwalnia” go ona od wszelkich prześladowań i okrucieństwa, dodatkowo tę puentę eksponują. „Oczy dzieci rozszerzały się ze zdziwieniem na widok świec, katafalku i trumny. Może te małe mundurki dziwiła powaga i rola kolegi. Oto niedawno był jeszcze między nimi, zginał się jak i oni pod ciężarem tornistra przeładowanego niemieckimi książkami, dostawał złe stopnie, odbierał połajania i nagany publiczne, miał zły akcent; (...) a teraz leżał taki wyższy od nich, uroczysty, spokojny, otoczony światłem; (...) i nawet Owicki, choć prymus, niewiele wobec niego znaczył.”
W noweli nie brak kontrastów. Szkolne zmagania chłopca, jego wysiłki nie przynoszą oczekiwanych rezultatów. Michaś, mimo wielu wyrzeczeń i podjętych prób, otrzymuje słabe stopnie. „Biedne dziecko łudziło się nadzieją, ze jeszcze te złe stopnie poprawi, a co prawda łudziłem się i ja. Sądziłem, ze wdroży się w rutynę szkolną, że przywyknie do wszystkiego, że wprawi się w język i nabierze akcentu, a przede wszystkim, że coraz mniej czasu będzie potrzebował do nauki.” Charakterystyczny jest rozdźwięk pomiędzy oczekiwaniami matki Michasia, jej wyobrażeniami o zdolnościach syna a jego faktycznymi predyspozycjami intelektualnymi. Dziecko było przeciętnie zdolne, niemniej pilne, obowiązkowe.

Malec umiera w Noc Bożego Narodzenia – gdy Kościół katolicki obchodzi pamiątkę Narodzenia Chrystusa: „Noc Narodzenia zbliżała się, a myśmy drżeli, by to nie była noc śmierci.” Przygnębiająca - „grobowa” atmosfera panująca w mrocznym pokoju umierającego malca nie harmonizuje z przedświątecznym nastrojem radości, z roześmianymi twarzyczkami dzieci tańczących wokół rozświetlonej choinki. W komnacie Michasia zamiast choinkowych lamp płoną świece: „Między głosami dochodzącymi z ulicy nie było innych jak wesołe, i radość stawała się ogólną; tylko jeden nasz malec powtarzał jakby z żałością wielką: ” („Boże mój, Boże mój, czemu mnie opuściłeś i dlaczego chodzę smutny, gdy trapi mnie nieprzyjaciel!”) Tego typu kontrasty tworzą w utworze nastrój, „budują” napięcie, podkreślają dramatyzm sytuacji, stanowią także o walorach artystycznych dzieła.

Zobacz inne artykuły:

„Bartek Zwycięzca”
„Bartek Zwycięzca” – streszczenie szczegółowe
Charakterystyka Bartka Słowika
Czas i miejsce akcji „Bartka Zwycięzcy”
Interpretacja tytułu – „Bartek Zwycięzca”
Geneza „Bartka Zwycięzcy”
Problematyka „Bartka Zwycięzcy”
Narracja i styl w noweli „Bartek Zwycięzca”
Kompozycja „Bartka Zwycięzcy”
Charakterystyka pozostałych bohaterów „Bartka Zwycięzcy”
Plan wydarzeń „Bartka Zwycięzcy”
Motywy literackie w noweli „Bartek Zwycięzca”
Najważniejsze cytaty z noweli „Bartek Zwycięzca”

„Janko Muzykant”
„Janko Muzykant” – streszczenie szczegółowe
Charakterystyka Janka Muzykanta
Czas i miejsce akcji „Janka Muzykanta”
Problematyka „Janka Muzykanta”
Geneza „Janka Muzykanta”
Znaczenie tytułu noweli „Janko Muzykant”
Kompozycja „Janka Muzykanta”
Narracja i styl w „Janku Muzykancie”
Plan wydarzeń „Janka Muzykanta”
Motywy literackie w „Janku Muzykancie”
Ekranizacja „Janka Muzykanta”
Najważniejsze cytaty z „Janka Muzykanta”

„Latarnik”
„Latarnik” – streszczenie szczegółowe
Charakterystyka Skawińskiego – „Odyseusza – emigranta”
Czas i miejsce akcji „Latarnika”
Geneza „Latarnika”
Skawiński - dzieje głównego bohatera
Wyjaśnienie tytułu noweli „Latarnik”
Problematyka „Latarnika”
Plan wydarzeń „Latarnika”
Konstrukcja i narracja „Latarnika”

„Sachem”
„Sachem” – streszczenie szczegółowe
Charakterystyka Sachema
Czas i miejsce akcji noweli „Sachem”
Wyjaśnienie tytułu „Sachem”
Geneza noweli „Sachem”
Konstrukcja noweli „Sachem”
Pozostali bohaterowie noweli „Sachem”
Plan zdarzeń noweli „Sachem”
Motywy literackie w „Sachemie”
Najważniejsze cytaty noweli „Sachem”

„Szkice węglem”
„Szkice węglem” – streszczenie szczegółowe
Czas i miejsce akcji noweli „Szkice węglem”
Problematyka „Szkiców węglem”
Geneza „Szkiców węglem”
Charakterystyka Wawrzona Rzepy
Charakterystyka Marii Rzepowej
Charakterystyka Zołzikiewicza
Narracja i styl w noweli „Szkice węglem”
Konstrukcja „Szkiców węglem”
Interpretacja tytułu – „Szkice węglem”
Pozostali bohaterowie „Szkiców węglem”
Motywy literackie w noweli „Szkice węglem”
Plan wydarzeń noweli „Szkice węglem”
Ekranizacja „Szkiców węglem”
Najważniejsze cytaty z noweli „Szkice węglem”

„Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela”
„Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela” – streszczenie szczegółowe
Charakterystyka Michasia
Czas i miejsce akcji „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela”
Problematyka „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela”
Geneza „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela”
Narracja w noweli „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela”
Kompozycja i styl noweli „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela”
Wyjaśnienie tytułu „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela”
Charakterystyka pozostałych bohaterów noweli „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela”
Plan wydarzeń noweli „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela”
Motywy literackie w noweli „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela”
Najważniejsze cytaty z noweli „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela”

Inne
Henryk Sienkiewicz - biografia
Nowelistyka Henryka Sienkiewicza
Twórczość Sienkiewicza
Kalendarium życia Henryka Sienkiewicza
O Sienkiewiczu powiedzieli...
Sienkiewicz - ciekawostki
Nowela jako gatunek. Wyznaczniki
Bibliografia



Partner serwisu:

kontakt | polityka cookies