Jesteś w: Ostatni dzwonek -> Nowele Orzeszkowej

Problematyka noweli „A...B...C...”

Autor: Ewa Petniak

Oto przed trybunałem staje dziewczyna oskarżona o złamanie przepisów narzuconych przez zaborcę. Doniósł na nią zapewne jeden z bywalców szynku, który zauważył, bądź usłyszał o nielegalnej nauce. Joanna nie uświadamiała sobie, że przekracza granicę prawa. Dla niej nauczanie było źródłem satysfakcji oraz możliwością poprawienia sytuacji finansowej rodzeństwa po śmierci ojca. Mali uczniowie chętnie przychodzili na lekcje, ponieważ Joanna sumiennie i z miłością wykonywała powierzone jej zadanie. Rodzice dzieci nie widzieli nic złego w możliwości wyedukowania swoich pociech. Nie wszyscy mogli płacić pieniędzmi, odwdzięczali się panience w inny sposób: poprzez pomoc w obowiązkach domowych, zaopatrywanie rodziny w żywność.

„Otyła i siwa Rożnowska w staroświeckiej mantyli i z płaskim, czerwonym kwiatem na kapeluszu, chustką ocierając spoconą, wielką, dobroduszną twarz, po kilkakroć powtarzała wyznanie, że ona to głównie wszystkiemu jest winna. (...) Ona to pierwsza namówiła do tego Lipską. Dziewczyna była ubogą i sierotą, potrzebowała zarobku, ona zaś ma wnuczki. Gdyby wiedziała, że jest w tym co złego, pewno by nie namawiała, ale na Chrystusa przysięga, że ani jej przez głowę nie przeszło, że do złego namawia.”

Reakcja prostych ludzi, którym Joanna Lipska wyświadczyła przysługę, ucząc ich dzieci, ich niewiedza i nieświadomość popełnionego przestępstwa jest aktem oskarżenia wystosowanym przez pisarkę. Widać w nim beznadziejną sytuację Polaków gnębionych w czasie zaborów oraz próbę wynarodowienia. Stosując zasadę kontrastu, Orzeszkowa celowo przeciwstawia posępną instytucję sądu i niemal heroiczny czyn bohaterki. Unaocznia się dzięki temu groza sytuacji i bohaterstwo młodej nauczycielki, co potwierdzają słowa Joanny: „Myślę, że dobrze czyniłam.” Dziewczyna mimo wysokiej kary pieniężnej (dwieście talarów) i realnego zagrożenia dalszymi represjami, nie poddaje się i zamierza kontynuować dzieło nauczania. Mobilizuje ją do tego również postawa dzieci skorych do zdobywania wiedzy. Milczenie brata „winowajczyni” również oznacza zgodę.
W „A...B...C....” znalazły odblask idee głoszone w pozytywizmie, zwłaszcza hasło pracy u podstaw, łączone bezpośrednio z dbałością o oświatę i edukowaniem społeczeństwa, rozwojem szkolnictwa, nauczaniem dzieci. Orzeszkowa program pozytywizmu traktowała jako szansę przetrwania narodowego.

Realizowały go rzesze nauczycielek potajemnie uczących dzieci i młodzież. Praca stała się głównym kryterium wartości człowieka. Ideologia pracy u podstaw została zaznaczona w losie Joanny Lipskiej, głównej bohaterki noweli, którą wypełnianie obowiązków dowartościowało. Dziewczyna poczuła się potrzebna: „Nawet gdy szła ulicami miasta, można było spostrzec w ruchach jej i wyrazie twarzy wyraźne zmiany. Wyglądała raźniej, zdrowiej i pogodniej. (...) Teraz na ludzi patrzała śmiało i spokojnie.”

Odczuwała radość z możliwości podzielenia się z innymi swoją wiedzą, umiejętnościami. Prócz odbudowy osobowości i poczucia przysłużenia się społeczeństwu, Joanna poprawiła byt materialny swój i brata. „Obuwie jej nie było już nigdy podarte ani suknie tak zniszczone.”

Praca u podstaw – jedno z haseł programowych epoki pozytywizmu. Akcent znaczeniowy przesuwa się głównie na słowo „praca”, jako że chodzi o skoncentrowanie się na wysiłku fizycznym i intelektualnym, dzięki któremu miała nastąpić przebudowa polskiego społeczeństwa. Praca miała łączyć poszczególne warstwy społeczne, stać się społecznym spoiwem – wspólną walką o sprawę narodową. Aleksander Świętochowski w swoim artykule „Praca u podstaw” z 1873 roku ideę pracy potraktował jako sposobność pojednania zwaśnionych klas: „U nas, pomimo że wrodzona łagodność narodu nie posługiwała się nigdy wyrafinowanym tyraństwem (...), postępowanie jednak obywateli z włościanami nie miało nic wspólnego z ojcostwem i opieką. Zawsze pojedynczymi wyrazami tych proporcji był przesąd, szlachecka buta, pogarda, niedbalstwo, a często ekonomskie baty. I dlatego, jeżeli wykładnik dzisiejszych stosunków nie ma być ujemny, powyższe czynniki zmienione być winny na; szkółki, biblioteczki, moralne wpływy, opiekę i tym podobne dźwignie ludowej oświaty i dobrobytu.” Upomniał się tym samym o najbiedniejszych, zaniedbanych, zwrócił uwagę na kwestię niedopełnienia obowiązku edukacji warstw najniższych.

strona:    1    2    3    4  

Szybki test:

Mieczysław Lipski bohater noweli „A...B...C...” pracuje jako:
a) sekretarz
b) rzemieślnik
c) ajent
d) kancelista
Rozwiązanie

Mezalians to:
a) małżeństwo osób różnych narodowości
b) małżeństwo między arystokratami
c) małżeństwo pomiędzy osobami o różnym pochodzeniu
d) małżeństwo faktycznie nieistniejące
Rozwiązanie

Nowela „A...B...C...” realizuje hasło:
a) pracy u podstaw
b) pokrzepienia serc
c) pracy organicznej
d) walki wyzwoleńczej
Rozwiązanie

Zobacz inne artykuły:

„A... B... C...”
Streszczenie noweli „A... B... C...”
Czas i miejsce akcji noweli „A... B...C...”
Charakterystyka Joanny Lipskiej
Problematyka noweli „A...B...C...”
Znaczenie tytułu „A... B... C...”
Styl i narracja w noweli „A...B...C....”
Charakterystyka pozostałych bohaterów noweli „A...B...C...”
Motywy literackie w noweli „A...B...C...”
Plan wydarzeń „A...B....C...”
Problem zaborów i rusyfikacji - tło historyczne noweli „A...B...C...”
Najważniejsze cytaty z noweli „A...B...C...”

„Dobra pani”
Streszczenie noweli „Dobra pani”
Czas i miejsce akcji „Dobrej pani”
Charakterystyka Heli
Charakterystyka panny Czernickiej
Charakterystyka Eweliny Krzyckiej
Kompozycja i styl „Dobrej pani” Elizy Orzeszkowej
Problematyka „Dobrej pani”
Znaczenie tytułu „Dobra pani”
Motywy literackie w „Dobrej pani”
Charakterystyka pozostałych bohaterów „Dobrej pani”
Plan wydarzeń „Dobrej pani”
Najważniejsze cytaty z „Dobrej pani”

„Gloria victis”
Streszczenie noweli „Gloria victis” („R. 1863”)
Anielka Tarłowska - charakterystyka
Jagmin - charakterystyka
Marian Tarłowski - - charakterystyka
Romuald Traugutt - charakterystyka
Kompozycja i styl (stylizacja mitologiczna i biblijna, styl baśni) w noweli „Gloria victis”
Narracja w noweli „Gloria victis”
Problematyka noweli „Gloria victis”
Znaczenie tytułu „Gloria victis” (podtytuł „R.1863”)
Motywy literackie w „Glorii victis”
Plan wydarzeń noweli „Gloria victis”
Powstanie styczniowe (1863 – 1864) - tło historyczne noweli „Gloria victis”
Romuald Traugutt jako bohater narodowy i czołowa postać noweli „Gloria victis” – szkic historyczny
Najważniejsze cytaty z „Glorii victis”

„Tadeusz”
Tadeusz – charakterystyka
Streszczenie noweli „Tadeusz” („Obrazek wiejski”)
Czas i miejsce akcji noweli „Tadeusz”
Konstrukcja noweli „Tadeusz”
Problematyka noweli „Tadeusz”
Charakterystyka pozostałych bohaterów noweli „Tadeusz”
Znaczenie tytułu i podtytułu noweli „Tadeusz”
Motywy literackie w noweli „Tadeusz”
Plan wydarzeń noweli „Tadeusz”
Najważniejsze cytaty z noweli „Tadeusz”

Inne
Nowelistyka Orzeszkowej
Biografia Elizy Orzeszkowej
Nowela jako gatunek. Wyznaczniki
Kalendarium twórczości Orzeszkowej
Echa powstania styczniowego w twórczości Elizy Orzeszkowej
Bibliografia



Partner serwisu:

kontakt | polityka cookies