Jesteś w: Ostatni dzwonek -> Dwudziestolecie miedzywojenne

modlitwa żałobna - analiza i interpretacja

Autor: Karolina Marl�ga

„Ciemna i katastroficzna tonacja poezji Józefa Czechowicza intensyfikuje się zgłasza w jego późnych utworach. Takim utworem jest modlitwa żałobna (…) wiersz ten wyraża świadomość katastroficzną środkami charakterystycznymi dla twórczości poety. Są to środki wyobraźni wyzwolonej i kreacyjnej, które wyraźnie zbliżają poetykę lirki Józefa Czechowicza do nadrealizmu. Poetycki wizjoneryzm i poety polega w szczególności na płynnym i wieloznacznym obrazowaniu” (T. Wójcik, „Poeci polscy XX wieku. Biogramy. Wiersze. Komentarze”, Warszawa 2000, s. 97).

Utrzymany w katastroficznym i złowróżbnym nastroju wiersz Józefa Czechowicza „modlitwa żałobna” ukazał się w roku wybuchu II wojny światowej, stając się od razu jednym z najważniejszych utworów nie tylko piątego tomiku autora, lecz całej jego twórczości.

Podzieliwszy swój liryk na dwie części, Czechowicz w poetycki sposób przedstawił najpierw wizję Armagedonu, a potem zwrócił się ze swoimi prośbami do Boga.

Rozciągnięty na dwanaście wersów obraz krańca świata rozpoczyna się od słów „pod kwiatami nie ma dna / to wiemy wiemy”. Jest to negacja katolickiej doktryny o życiu po śmierci, w którą nie wierzył Czechowicz. Postrzegając śmierć jako koniec wszystkiego, autor nie pokazał jej jednak jako czyhającego na człowieka demona, lecz jak coś normalnego. Jego słowa: „wszyscy uśniemy” są doskonałym dowodem na powyższą tezę – gdy śmierć nadejdzie, my nie będziemy czuć jej obecności, zaśniemy jak każdego dnia planując, co zrobimy nazajutrz.

W dalszej części liryku Czechowicz, ukazawszy swój pogląd na śmierć i „istnienie” po niej, a raczej jego brak, maluje przerażającą wizję końca świata. Spadający z nieba „wielki grom” spopieli „cichy dom”, a na koniec wszystko zostanie oblane „wodnistą chustą” wody, po której nastanie absolutna cisza.

Tytułowa modlitwa jest po części rozpaczliwym, a po części niezwykle surowym w formie, fragmentem rozmowy autora z Bogiem. Prośba o odsunięcie od ludzi problemów, o zdjęcie z ich barków ciężaru świadomości nadchodzącej śmierci podsumowana jest swoistą petycją o dożywotnie zagwarantowanie ludziom muzyki. Temu zjawisku nie będzie końca, „zamilknie czas”.

Po tym katastroficznym obrazie ponownie pada złowróżbna wizja nieświadomości ludzi: „gdy spłynie zórz ogniowa kra / wszyscy uśniemy”. Przekonanie to stoi w opozycji do dominującego w kościele katolickim poglądu o Sądzie Ostatecznym i rozliczeniu wszystkich ludzi z popełnionych za życia występków.

W drugiej części liryku, pozostałych siedemnastu wersach podmiot liryczny kierując prośbę do „Pana bolesnego” o szczęśliwe i spokojne życie: „niech się nie stanie by ból rósł” wypełnione muzyką i przyrodą, „świergotem rybitw tnących staw” oraz „dźwiękami topieli” reprezentuje filozofię epikurejską i minimalistyczną, co doskonale oddaje fragment:
„chcemy śpiewania gwiazd i raf
lasów pachnących bukiem
świergotu rybitw tnących staw
i dzwonów co jak bukiet
chcemy światłości muzyk twych
dźwięków topieli”.

Tematyka wiersza porusza ważny z punktu widzenia wydarzeń zapoczątkowanych w 1939 roku problem, aktualny także w dzisiejszej rzeczywistości, a mianowicie poczucia nadchodzącego kresu ludzkości. Świadomość zbliżającej się zagłady może być rozpatrywana także w metaforycznym znaczeniu – jako upadek człowieka, jego moralności, etyki i poczucia estetyki, z której wybawienie okazuje się być życie w zgodzie z naturą i pełne miłości do muzyki.

Analiza

Tak jak wskazuje sam tytuł, złożona z dwudziestu dziewięciu wersów podzielonych na cztery strofy „modlitwa żałobna” jest intymną rozmową z Bogiem, prowadzoną przez podmiot liryczny, utożsamiany z autorem.

strona: 1 2