Jesteś w: Ostatni dzwonek -> Dwudziestolecie miedzywojenne

Program i poetyka awangardy krakowskiej

Autor: Jakub Rudnicki

Twórcą poetyki awangardy krakowskiej był podmiot zbiorowy, choć faktycznie podstawą badań są poetyki poszczególnych autorów.

Futuryzm a awangarda krakowska

Na pierwszy plan wysuwały się teoretyczno-programowe artykuły Peipera, nazywanego „papieżem awangardy”, w których zarysowany został program I Awangardy. Część założeń pokrywa się z postulatami futurystów:

sztuka powinna dostosować się do wymagań nowoczesności, walka o nową sztukę,

zerwanie ze schematami przeszłości,

hasło „trzech M”: Miasto (nowa cywilizacja jest miejska), Masa (zjawiska masowe, sztuka ma projektować demokratyczne zmiany wciągające masy), Maszyna (najwspanialszy triumf nowoczesności).

Poezję futurystów cechowała jednak bezpośredniość, zaś przedstawiciele awangardy krakowskiej byli zwolennikami „pośredniości”, dyscypliny i „wstydu uczuć” („poezja współczesna nie krzyczy swoich uczuć”). Awangarda w przeciwieństwie do futuryzmu pragnęła być poezją teraźniejszości. Orientacja na teraźniejszość determinowała uprzywilejowanie określonych tematów: miasta, masy, maszyny, jako motywów treściowych nie jedynych, ale reprezentatywnych, wyróżniających i dlatego wskazanych; w zakresie form literackich wykładnikami owego prezentyzmu miały być: kult nowości, wyrafinowanie, komplikacjonizm artystyczny, oryginalność ekspresji.

Cywilizacja rządzi się prawami konstrukcji (nie destrukcji), więc utwór poetycki powinien być świadomą konstrukcją, niezależną od poetyckiego natchnienia,

w poezji obowiązuje ekonomia i oszczędność słów – hasło „najmniej słów” - eliminacja wszystkiego co zbędne,

„słowo ma dziwić się słowu” - cywilizacja styka odległe niegdyś zjawiska.

Ideologia awangardy krakowskiej (I Awangardy)

Postawa ideowa awangardy zorientowana była niedwuznacznie na lewo. Większość poetów awangardy opowiadała się za socjalizmem, choć nie zawsze może był on konsekwentny i całkowicie świadomy swoich założeń. Ale widziano w nim jedyną ideologię, otwierającą nowe perspektywy życia i sztuki. Jednocześnie jednak awangarda odcinała się stanowczo od taniej i bezpośredniej agitacji. Artysta służy społeczeństwu i socjalizmowi, wykonując sumiennie swoją pracę. A praca artysty to przede wszystkim szukanie nowych środków wyrazu. Nowe formy w poezji nie tylko wzbogacają i posuwają naprzód sztukę poetycką, ale wyprzedzają zarazem nieuchronne strukturalne przemiany życia społecznego.

Awangardyści atakowali Skamandrytów za ich „kataryniarstwo”, posługiwanie się „tworzydłami” - gotowymi schematami językowymi i lirycznymi.

Poetyka awangardy krakowskiej

Kreacjonizm to odejście od iluzji mimetycznej na rzecz wyobraźni, budowanie, kreowanie, tworzenie rzeczywistości własnej, rządzonej odmiennymi prawami, osiągane jest to przez silną metaforyzację elementów rzeczywistości lub wprowadzanie wątków autotematycznych. Świat jest tworzony przez pryzmat osobowości autora.

Metafora rozwinięta, obraz metaforyczny lub zdanie metaforyczne stanowiły najbardziej istotną część struktury wierszy awangardowych. Pierwszorzędną rolę odgrywała metafora – skondensowana i syntetyczna. Miała być uniwersalną zasadą poezji, odcinającą ją od innych typów mowy. Metaforyczne relacje między słowami i zespołami słów są reinterpretacją „zwykłych” powiązań składniowych, ponieważ stanowią wobec nich szczególną nadwyżkę, powodują uwielokrotnienie stosunków międzysłownych. Metafora wyzwala wieloznaczność.

„Zdanie metaforyczne” to układ, w którym toczy się nieustanna polemika między relacjami na osi następstwa i relacjami w porządku „równoczesności”. Istotą metafory jest koegzystencja znaczeń. Peiper uważał, że odległość relacji istniejących między porównywanymi członami jest jej głównym walorem poetyckim (kategoria „samowolności” uzasadnionej, zgodnej z systemowością języka). Metafora sprzęga samowolnie najodleglejsze pojęcia i tworzącej związki treściowe, którym nic w świecie realnym nie odpowiada.

strona: 1 2