Jesteś w: Ostatni dzwonek -> Renesans

Do fraszek (Fraszki moje) - wiadomości wstępne

Autor: Karolina Marl�ga

Jan Kochanowski w swoim dorobku pisarskich stworzył ponad trzysta fraszek, które opublikował na krótko przed śmiercią, w 1584 roku w krakowskiej drukarni Łazarzowej (u Januszowskiego). Poeta pisał zarówno po polsku, jak i po łacinie. Zbiór łaciński został zatytułowany „Foricoenia”, natomiast utwory w języku polskim – ze względu na ich ilość - podzielono aż na trzy księgi: „Fraszki pierwsze”, „...wtóre”, „...trzecie”.

O popularności utworów świadczył fakt, iż wkrótce po tym czytelnicy domagali się wznowienia druku, nakłady malały z tygodnia na tydzień, szybko zatem pojawiły się nowe wydania. Ludzie byli zachwyceni „nowym” Kochanowskim, z pozoru innym, niż ten znany jako autor „Pieśni”, lecz po dokładniejszym przyjrzeniu się – jakże podobnym:
„Filozofia praktyczna Fraszek nie tyle różni się od filozofii Pieśni, ile ją uzupełnia, ten sam poeta, który w Pieśniach ogarnął się w płaszcz cnoty, we Fraszkach zasłania się kpiną połączoną z pochwałą widzianego świata i przelotnego zdarzenia” (J. Ziomek, „Renesans”, Warszawa 1976, s. 324).

Renesansowy myśliciel sięgnął po gatunek znany już od starożytności. Idąc za definicją obecną w „Słowniku terminów literackich”, fraszka to: „drobny utwór poetycki wierszem, często o charakterze żartobliwym, oparty na dowcipnym pomyśle, będący odmianą epigramatu. Nazwę gatunku wprowadził z włoskiego Jan Kochanowski, który swoimi Fraszkami (1584) ustalił obowiązujący wzór stylistyczny dla późniejszych poetów M. Rej utwory własne o analogicznym charakterze określił mianem figlików [...] Dawniejsza fraszka operowała przede wszystkim dowcipem sytuacyjnym, miała często charakter zabawnej scenki opowiedzianej wierszem” (M. Głowiński, T. Kostkiewiczowa, A. Okopień-Sławińska, J. Sławiński, „Słownik terminów literackich” pod red. J. Sławińskiego, Wrocław 1988, s. 356).

Jak słusznie podkreślają autorzy opracowania terminu, to właśnie Kochanowski zapoczątkował pisanie krótkich, żartobliwych utworów wierszowanych o pozornie błahej tematyce, które jednak często kryły pod pozorem humorystycznej anegdoty uniwersalne treści.
„W miarę rozrastania się zbioru fraszek oraz doskonalenia się warsztatu literackiego ich autora – poeta dostrzega, iż fraszka przestała być „błaha”. Wiele z tych „drobiazgów” wyraża poglądy autora, który dzięki masce prześmiewcy i dowcipnisia pozwalał sobie na odkrycie własnej prywatności. Lekka forma umożliwiała autorowi mówienie prawd niepopularnych, głoszenie poglądów kontrowersyjnych, mogących gorszyć współczesnych – jak odrzucenie wartości doczesnych, wyśmiewanie zakłamania, dystansowanie się wobec otoczenia, frywolność” (T. Farent, „Fraszki, pieśni, treny Jana Kochanowskiego”, „Biblioteczka opracowań”, Lublin 2007).

Fraszki polskiego humanisty są tak zróżnicowane pod względem formalnym i tematycznym, iż jednoznaczna klasyfikacja nie jest możliwa. W podziale tematycznym rozróżniamy między innymi fraszki: