Jesteś w: Ostatni dzwonek -> Nowele Sienkiewicza

Nowela jako gatunek. Wyznaczniki

Autor: Jakub Rudnicki

„Sokół” Boccaccia – to opowieść o ubogim szlachcicu imieniem Federigo, który by uroczyście przyjąć i ugościć ukochaną, poświęca swojego ulubionego ptaka – sokoła, przygotowując z niego pieczeń. Dama, wzruszona postępkiem mężczyzny, decyduje się wyjść za niego za mąż, choć wcześniej nie była mu przychylna. Szlachcic zyskuje nie tylko jej serce, ale również majątek. Sokół jest w tym przypadku ośrodkiem kompozycyjnym, wokół niego koncentrują się poszczególne zdarzenia w utworze. Niemiecki pisarz – Paul Heyse w roku 1871 sformułował teorię nawiązującą do klasycznej kompozycji noweli. Jest nią teoria sokoła, która zakłada występowanie w noweli centralnego - najważniejszego motywu (najczęściej przedmiotu) będącego osią konstrukcyjną jednowątkowej fabuły. Ów przewodni motyw towarzyszy przedstawianym wydarzeniom i scala się z punktem kulminacyjnym, ten zaś zwykle zmienia losy bohaterów/ bohatera. Przykładami nowel z zastosowaniem teorii sokoła są np. „Dym” Marii Konopnickiej, „Kamizelka” i „Katarynka” Bolesława Prusa.

Próby zdefiniowania noweli przez badaczy wielu pokoleń dowodzą indywidualności tego gatunku, niemniej na przestrzeni lat udało się wypracować pewne cechy charakterystyczne dla owej formy prozatorskiej. Są to: zwarta, spoista konstrukcja oraz dramatyczne napięcie. Wspomniane kryterium staje się istotne ze względu na percepcję czytelników.

„Bujny rozkwit naszej nowelistyki począwszy od lat siedemdziesiątych ubiegłego stulecia w twórczości Konopnickiej, Orzeszkowej, Prusa, Sienkiewicza odegrał ważną rolę w rozwoju realistycznej prozy. Małe formy pozwoliły pisarzom przeciwstawić się skutecznie uproszczeniom wczesnopozytywistycznej powieści tendencyjnej dzięki skrótowym ujęciom, utrzymaniu jednolitej linii napięcia, skondensowanej narracji. Na nich wyostrzyły się środki wyrazu, ukształtował warsztat twórczy, co pozwoliło Konopnickiej na przejście od „Obrazków” do „Naszej szkapy”, Orzeszkowej od „Obrazka z lat głodowych” do „Dobrej pani”, Sienkiewiczowi od „Humoresek z teki Worszyłły” do „Latarnika”. ((K. Kulikowska, „W świecie prozy dla dzieci”, Warszawa 1983)

Nowela a opowiadanie

Nowela i opowiadanie są do siebie podobne, często ich nazwy stosuje się zamiennie. Każdą ze wspomnianych form charakteryzuje fabuła, najczęściej jednowątkowa. Opowiadanie dopuszcza pewną swobodę kompozycyjną, choć wydarzenia układają się w ciągu logicznym, porządkowanym na zasadzie przyczyna – skutek. Ich kolejność jest chronologiczna. W opowiadaniu wyraźnie zaznacza się wstęp, rozwinięcie i zakończenie. Ta forma pozwala na obecność opisów, refleksji, większej liczby epizodów, w związku z czym akcja ulega rozluźnieniu. Opowiadanie powinno posiadać pointę – celowe, charakterystyczne rozwiązanie, niejednokrotnie zabawne. Nowela jest bardziej restrykcyjna. To zwarty kompozycyjnie utwór o wyraźnie zarysowanej akcji i motywie przewodnim, obecnym wielokrotnie w tytule i treści. Ilość bohaterów jest ograniczona, zredukowane są opisy, komentarze, charakterystyki, autor pomija własne komentarze. Charakterystyczny dla noweli jest punkt kulminacyjny, spinający wszystkie fakty i wydarzenia utworu oraz zmieniający losy bohaterów lub bohatera. Trudności w klasyfikacji powyższych gatunków pojawiają się w momencie, gdy punkt kulminacyjny nie jest dokładnie zaznaczony lub gdy nowelę ubogacają opisy, refleksje. Każda z tych form, przy zastosowaniu przez autora należnej poetyki, słownictwa, może świadczyć o mistrzostwie pióra i talencie twórcy.

Funkcje noweli

Cel wychowawczy noweli najczęściej jest zamaskowany, zawiera się zwykle w samym toku akcji i zmuszającym do refleksji zakończeniu. Struktura gatunku sprzyja pominięciu pouczeń, wezwań, wykładów realizujących funkcję dydaktyczno – wychowawczą. Wystarcza sama treść i nasuwające się refleksje. Mniejsze znaczenie ma funkcja informacyjno – przedstawiająca, zawierająca się w opisach, relacjach, charakterystyczna dla dłuższych gatunków epickich. Czytelnik jest na ogół wprowadzany w tok akcji – w daną sytuację, informacje zaś są bardzo skrótowe, podparte fragmentarycznym wprowadzeniem faktów i aluzjami. Resztę musi „dopowiedzieć” sobie odbiorca.

strona: 1 2 3