Romantyzm

Nazwa i ramy czasowe

Nazwa romantyzm wywodzi się od łacińskiego słowa romanus oznaczający język potoczny (w przeciwieństwie do klasycznej łaciny), romantyczny w późniejszych czasach znaczyło tyle co: tajemniczy, uczuciowy, niezwykły. W Europie epoka romantyzmu przypadła na i połowę XIX wieku, w Polsce za daty graniczne uważa się rok 1822 (ukazują się Ballady i romanse Mickiewicza) oraz 1863 (wybuch powstania styczniowego).

Podstawowe wyznaczniki epoki

• zerwanie z racjonalizmem, zwrócenie uwagi na świat nadprzyrodzony, mistyczny, na znaczenie intuicji, wyobraźni i uczuć człowieka (uczucie stawiano wyżej niż rozum);


• zaprzeczenie uniwersalizmowi klasycyzmu; powrót do oryginalności;


• fascynacja kulturą ludową oraz najdawniejszymi dziejami państw;


• nadawanie wielkiej roli takim wartościom, jak: wolność, młodość, indywidualizm.

Główne tematy, motywy i koncepcje romantyzmu

• Irracjonalizm – pogląd przeciwstawiany myśleniu racjonalnemu; na pierwszym miejscy stawiający to co nieracjonalne, sprzeczne z logika, pojmowane poprzez wyobraźnię, imaginacje, bądź przeczuwane za pomocą intuicji; niesie przekonanie, że do świata realnego często wkradają się elementy fantastyczne;


• Ludowość – zainteresowanie kulturą i obyczajami ludowymi, wykorzystywanie motywów ludowych w literaturze i sztuce;


• Bohater byroniczny – wprowadzony do literatury przez Georga Byrona (m.in. Giaur), postać obdarzona tajemniczą biografią, skłócona ze światem, owładnięta silnymi namiętnościami;


• Werteryzm – model postawy bohatera literackiego (pierwowzorem był Werter z epistolarnej powieści Goethego Cierpienia młodego Wertera. Cechowała go rozbudowana wyobraźnia nadwrażliwość, nadmierna uczuciowość, a także łatwość egzaltacji. Był to zazwyczaj nierozumiany przez innych samotnik odczuwający weltschmerz („ból świata – rozterki natury moralnej, filozoficznej, ontologicznej), najczęściej nieszczęśliwie zakochany. Niespełnienie prowadzi go często do samobójstwa;


• Wallenrodyzm – słowo odnosi się do nazwiska głównego bohatera utworu Adama Mickiewicza – Konrada Wallenroda . Zakłada postawę bohatera w sytuacji tragicznej, który w imię wyższych idei łamie zasady moralne, postępuje nieetycznie (często przywdziewa maska, działa według zasady „trzeba być lisem i lwem”). Szlachetną ideą najczęściej jest chęć wyzwolenia ojczyzny. Złamanie zasad prowadzi najczęściej do osobistej klęski bohatera;


• Mesjanizm – w polskim romantyzmie pogląd odwołujący się do osoby Mesjasza, zakładał on, iż Polska, podobnie jak mesjasz została skazana na cierpienia (niewolę), aby odkupić winy innych (krajów), stąd mickiewiczowskie hasło: Polska Mesjaszem narodów, wiązało się to z poglądem, że Polacy jako naród posiadają wybitne cechy osobowości, które w sposób szczególny wyróżniają ich spośród narodów świata.;


• Historyzm – ogólnie oznaczał zainteresowanie historią (przede wszystkim własnego narodu) w okresie romantyzmu i badanie wpływu historii na człowieka, pokazywanie związku między nimi. Dzięki temu w literaturze pojawiło się wiele odwołań i wątków historycznych (przede wszystkim do czasów średniowiecza);


• Orientalizm – jest to przejawiająca się zarówno w literaturze jak i sztuce fascynacja życiem, tradycją i kulturą narodów Bliskiego i Dalekiego Wschodu. Twórców fascynowała odmienność, tajemniczość i bogactwo obcych tradycji i zwyczajów, także nieodkrytych miejsc;


• Mistycyzm – zakładał możliwość duchowego kontaktu z bóstwem, z siłami pozaziemskimi i stawiał wyżej poznanie intuicyjne niż rozumowe. Za sprawą mistycyzmu utwory romantyczne zasiedlały upiory, duchy i zjawy fantastyczne;


• Spirytualizm – pogląd, według którego rzeczywistość ma naturę duchową, a świat materialny jest przejawem ducha, założenia te przeciwstawiały się materializmowi.

Gatunki romantyzmu

• Ballada – od włoskiego ballare, czyli „tańczyć”, gatunek silnie zakorzeniony w tradycji, krótki wierszowany utwór epicki na temat niezwykłego zdarzenia, o zabarwieniu lirycznym i o tendencji do dramatycznego, dialogowego ujęcia (gatunek z pogranicza epiki, liryki oraz dramatu);


• Sonet – gatunek wywodzący się z renesansu, dzięki twórczości Mickiewicza stał się utożsamiany z polskim romantyzmem, to utwór poetycki składający się z czternastu wersów, podzielonych na cztery strofy o regularnej budowie i określonym układzie, dwie pierwsze części zawierają zazwyczaj część opisową i narracyjną, zaś pozostałe to część refleksyjno-uogólniająca;


• Powieść poetycka – romantyczny wariant poematu epickiego, to rozbudowany utwór pisany wierszem, który cechuje synkretyzm gatunkowy (łączenie elementów epickich i lirycznych); fabuła ma luźną kompozycję, często brak jest chronologii, narratora zwykle możemy utożsamiać z bohaterem;


• Dramat romantyczny – przeciwstawiał się dramatowi klasycznemu, nawiązywał do twórczości Szekspira, cechowała go luźna kompozycja (związki przyczynowo-skutkowe były drugorzędne), wielopoziomowość kompozycji, a także zatarcie początkowej i końcowej ramy kompozycyjnej. Dramat ten wyróżniał się synkretyzmem rodzajowym, czyli łączeniem elementów epickich, lirycznych i dramatycznych.

Partner serwisu:

kontakt | polityka cookies