Jesteś w: Ostatni dzwonek -> Dwudziestolecie miedzywojenne

Mieszkańcy - analiza

Autor: Karolina Marl�ga

Ze względu na kreację podmiotu lirycznego ironiczno-satyryczny wiersz Juliana Tuwima „Mieszkańcy” należy zaliczyć do liryki pośredniej. Z punktu widzenie obserwatora adresat tekstu – czyli czytelnik – zapoznaje się z jednym dniem z życia tytułowych mieszkańców miasta.

Biorąc pod uwagę szczegółowość opisywanych etapów dnia – począwszy od pobudki, poprzez ubieranie się, wyjście z domu, spacer po mieście, kupno gazety, a skończywszy na „wyklepaniu” modlitwy wieczornej i zapadnięciu w sen, kolejną cechą gatunkową tego wiersza jest zakwalifikowanie go do liryki opisowej (lub liryki sytuacyjnej) i zwrócenie uwagi na budowę klamrową (dzień od pobudki do zaśnięcia).

Warstwa leksykalna wiersza jest najlepszym dowodem na słuszność spostrzeżenia Jana Marxa, poczynionego w solidnym opracowaniu twórczości grupy Skamander:
„Tuwim miał dar hipnotyzowania słowem. W hipnozie trudno przeprowadzać próbę sensu. Dlatego o Tuwimie napisano tyle pochlebnych sądów mało troszcząc się o realia. A jednak lekcja awangard, jaką przeszła dwudziestowieczna poezja, wyczuliła nas na słowo, które w poezji nie tylko powinno być piękne, ale także konieczne, więcej – niewymienne. Natomiast kurs magicznej władzy nad słowem mocno spadł w notowaniach giełd literackich. To, co poczytywano Tuwimowi za zasługi, mianowicie potoczystą naturalność jego wierszy zlepionych z wyświechtanych frazesów, dziś skłonni bylibyśmy traktować jako dość łatwą poetyzację. Tym bardziej, że epitet, metafora, obraz są u Tuwima dość konwencjonalne, przecież to tylko trochę odkurzona rekwizytornia modernizmu.
(…)
Właśnie w tej gorączkowej pasji kolekcjonerskiej graniczącej z semantyczną obsesją lub – jak chcą apologeci Tuwimowskiej poezji – czarnoksięstwem i magią poetycką leżała słabość jego wierszy, w których słowa rzadko służyły nazywaniu, częściej natomiast czarowaniu, uwodzeniu i hipnotyzowaniu czytelnika” (Jan Marx, „Skamandryci”, Warszawa 1993, s. 21; 24).
Hipnotyzują właśnie strofy „Mieszkańców”, zarówno pod względem mistrzowskiej rytmizacji, jak i plastycznego i ironicznego, lecz prostego, a czasem wręcz przypominającego mowę uliczną języka („bredzą”; „bełkot”; „z mordą na piersi”; „pod łóżka włażą”; „spodnie na tyłkach zacerowane”; „łbem o nocniki chłodne trącając”).

Wśród środków poetyckiego obrazowania, użytych przez Tuwima, na pierwszy plan wysuwają się epitety będące połączeniem przymiotnika „straszny” w odpowiedniej formie gramatycznej z rzeczownikiem. Podmiot używa go sześć razy, tworząc w efekcie bardzo plastyczny, ekspresyjny i pejoratywny obraz polskiego społeczeństwa pierwszej połowy XX wieku i ujawniając swój negatywny stosunek do mieszczan. Powtórzenie tych epitetów na początku i końcu tekstu wyolbrzymia ten ujemny wydźwięk:
„Straszne mieszkania. W strasznych mieszkaniach
Strasznie mieszkają straszni mieszczanie.
(…)
W strasznych mieszkaniach straszni mieszczanie”.
Poza nimi poeta użył innych środków, uwypuklających egoizm, bezideowość i hipokryzję mieszczan, przedstawionych dzięki nim jako osoby prymitywne, odludki i głupcy:

Porównania, , np. „Jak ciasto, biorą gazety w palce”;

Metafory, np. „I żują, żują na papkę pulchną” – odnosi się do sposobu czytania gazety;

Hiperbole: „Aż, papierowym wzdęte zakalcem, / Wypchane głowy długo im puchną”).

Drobnomieszczańską tożsamość bohaterów wiersza podkreślają także zdrobnienia („krawacik”; „kieszonki”) oraz ironiczny kontrast, zwracający uwagę na brak celu tytułowych mieszkańców, dla których „spodnie na tyłkach zacerowane” stają się „wartością wielebną”, „świętym nabytkiem”.

strona: 1 2