Jesteś w: Ostatni dzwonek -> Dwudziestolecie miedzywojenne

Powstanie i rozwój „Żagarów”

Autor: Jakub Rudnicki

Aby zrozumieć twórczość żagarystów należy poznać klimat ówczesnej epoki. Przede wszystkim około 1930 roku dogasała fala poezji optymistycznej, słabła wiara w akt twórczy przeciwstawiony światu. Specjalną role odgrywało Wilno zamieszkałe przez siedem narodowości, gdzie procesy polityczno-społeczne przebiegały intensywniej niż gdzie indziej, uwikłane były w nacjonalistyczne animozje, podsycane sanacyjną polityką wobec mniejszości. Zjawiska społeczne i polityczne wywierają głęboki wpływ na psychikę tamtejszych studentów. W akademickich organizacjach młodzieżowych mają swoje wpływy trzy grupy: Lewica (miała wpływ na STO, Klub Włóczęgów [elitarne, bezstatutowe stowarzyszenie o charakterze towarzysko-dyskusyjno-turystycznym, było przeciwwagą dla korporanckiego stylu życia młodzieżówek endeckich] i późniejszy Klub Intelektualistów [pierwszemu zebraniu przewodniczył Zagórski, członkowie wywodzili się z sekcji STO i Klubu Włóczęgów]), Endecja (Młodzież Wszechpolska) oraz Sanacja (Obóz Wielkiej Polski, Legion Młodych). Poza tym działało Stowarzyszenie Młodzieży Akademickiej „Odrodzenie”, będące pod wpływami Chrześcijańskiej Demokracji, na którego forum Dembiński rozpoczął wielką dyskusję nad sprawami gospodarczymi.

W lokalu wileńskiego oddziału Związku Literatów w pobazyliańskim klasztorze, obok celi Konrada w lutym 1930 roku odbył się wieczór literacki czwórki poetów: Teodora Bujnickiego, Czesława Miłosza, Jerzego Zagórskiego i Kazimierza Hałaburdy. Wszyscy swą literacką przygodę z literaturą zaczynali w STO – Sekcji Twórczości Oryginalnej, istniejącej przy Kole Polonistów Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie w latach 1927-1929. Obecny na spotkaniu Stanisław Cat-Mackiewicz zaproponował młodym wydawanie przy dzienniku ziemiańskim „Słowo” comiesięcznego autonomicznego dodatku poświęconego literaturze.

Założenie i rozwój „Żagarów” to jeden z ciekawszych momentów w historii polskiej literatury. Spróbujmy prześledzić ich działalność i osiągnięcia, by zobaczyć jak z grupy ambitnych studentów i ich „zbiorowego porywu rośnięcia razem” powstała formacja, której wpływ jest tak znaczący na polską literaturę.

Krótka historia „Żagarów”

kwiecień 1931 – marzec 1932 – 8 numerów „Żagarów”, dodatek do „Słowa” (Bujnicki, Dembiński, Jędrychowski, Gołubiew, Zagórski, Maśliński), artykuły: „Zbrodnia przymiotnika” Jędrychowskiego, „Defilada umarłych bogów” i „Podnosimy kurtynę” Dembińskiego, „Bulion z gwoździ” Miłosza, „Radion sam pierze” Zagórskiego;

maj – grudzień 1932 – 5 numerów „Pionów”, dodatek do „Kuriera Wileńskiego”, artykuły: „Sens regionalizmu”, „Dane do poematów”, „Dwa fałsze et Co” Miłosza, „Morituri salutant” Dembińskiego, „Jednostka i kolektyw”, „Dziewięć błędów uwodziciela” Jędrychowskiego;

listopad 1933 – marzec 1934 – samodzielne pismo „Żagary” - Teodor Bujnicki, Henryk Dembiński, Mieczysław Kotlicki, Józef Maśliński, Czesław Miłosz, Anatol Mikułko, Jerzy Putrament, Jerzy Zagórski.

Pierwszy numer „Żagarów – Miesięcznika Idącego Wilna Poświęconego Sztuce” ukazał się w kwietniu 1931 roku, a podpisali się pod nim Teodor Bujnicki, Antoni Gołubiew, Stefan Jędrychowski i Jerzy Zagórski. Słowo „żagary” pochodzi z litewskiego wyrażenia, używanego gwarowo na Wileńszczyźnie i oznaczającego: „chrust, suche gałęzie, suche badyle”.

W początkowej formie pismo przetrwało rok. Trzon grupy stanowili Jerzy Zagórski, Teodor Bujnicki, Stefan Jędrychowski, Henryk Dembiński i Czesław Miłosz. Jak sami pisali: „nie tworzymy grupy, szkoły, kierunku. Łączy nas wspólny wysiłek raczej niż charakter”. W pierwszych dwóch numerach przemawiają językiem sejsmograficznym, brak im osi programowej. Za artykuł programowo-teoretyczny należy uznać „Zbrodnie przymiotnika” Stefana Jędrychowskiego. W trzecim numerze żagaryści zaczynają sądzić współczesność, przybierają postawę polityczną i dają sprecyzowany wyraz sztuce. Ideologiem pisma był wówczas Henryk Dembiński.

strona: 1 2