Jesteś w: Ostatni dzwonek -> Dwudziestolecie miedzywojenne

Charakterystyka twórczości Józefa Czechowicza

Autor: Jakub Rudnicki

Najwcześniejsze z zachowanych wierszy Czechowicza pochodzą z 1922 roku. Mają jeszcze znamiona poetyki młodopolskiej, jednak szybko się to zmienia. W kolejnym okresie twórczości Czechowicza i publikacji w „Reflektorze”, a także w pierwszym tomie Kamień widać wyraźnie związki z modernizmem, ale zaczynają dominować powiązania z futuryzmem i nową sztuką. Z nowym nurtem wiąże go metaforyka o funkcji brutalizującej rzeczywistość, pochwała potęgi i szybkości, spojrzenie urbanisty, kult maszyny (wiersz Pędem- pochwała szybkiego biegu samochodu, pęd dochodzi do nieskończoności). Urzeczenie nieskończonością i bogactwem życia oraz nieustannej jego przemiany wiąże się z bergsonizmem.

Liryka Czechowicza zbudowana jest z antynomii – wewnętrznych przeciwieństw i opozycji. Kult maszyny rzutuje u Czechowicza na koncepcję człowieka. Jest to uwielbienie cywilizacji nie wprost, przez śpiewanie hymnów, ale pośrednio przez wywyższenie (Przemiany). W wierszach z tego okresu występuje słownictwo związane z geometrią. Wiersze Czechowicza tworzą kubistyczne pejzaże, są językowym odpowiednikiem kubistycznego malarstwa. Kubistyczna zasada konstrukcji pejzażu występuje również w kolejnym tomie dzień jak co dzień z 1930 roku. Kontynuował on rozbudowę wizji codzienności, zapowiadał pochwałę zwykłego życia. Bliski jest w tych wierszach autor futurystom (dno). Przejmuje od nich także futurystyczny wzorzec erotyki, a także liryczną tonację, ton wiersza i rymy. Czechowicz różnił się od innych stawianiem znaków zapytania, wyrazem niepokoju i strachu wobec cywilizacji, metafizyczną głębią. Zwątpiwszy w sens cywilizacji już do jej spraw nie powrócił. Wiersze z początkowego etapu twórczości odznaczają się niespokojnym rytmem, szybkim i nieregularnym tempem wiersza, naśladują tempo współczesnego życia i miasta.

Obsesja śmierci

Już w pierwszym tomie Czechowicz zaprzecza rajowi cywilizacji (Przemiany, Śmierć, Więzień miłości). Wrażliwa intuicja podmiotu lirycznego odczuwała stałą wszechobecność śmierci. Śmierć wydaje się nieodpartą oczywistością, groźną, przeciw której trzeba szukać pomocy. Pierwsze tomiki zaznaczają konflikt pomiędzy życiem i śmiercią. Kolejny – ballada z tamtej strony – zdecydowanie skupia się już na śmierci – świadczy o tym chociażby sam tytuł. Śmierć zjawia się tu pod postacią symbolu, aluzji. Ekslibris poety z tamtego czasu zawiera napis Vita somnium breve – Życie snem krótkim. Zafascynowanie śmiercią wynika nie tylko z osobistych dyspozycji i przekonań poety, ale z ówczesnej ogólniejszej tendencji. Podobnie jak zafascynowanie spirytualizmem. Sny u Czechowicza należą do obszaru śmierci.

Wizja śmierci połączona jest z wyrażeniem chłodu i zimna. Towarzyszą jej słowa związane z nocą, pogrzebem lub czasem, w którym ujawnia się świat śmierci. Klimat śmierci w wierszach rozszerza się, wraz z obsesją katastrofy, niepokoju i oczekiwania zagłady tworzy jednolitą tonację w tonie tragiczności.

Katastrofizm Czechowicza

W porównaniu z katastrofizmem „Żagarów” był u Czechowicza bardziej egocentryczny, bardziej ogólny, syntetyczny, mniej nastawiony na historię. Katastrofizm wynika z kilku podstawowych elementów. Pierwszy to wspomnienie wojny z 1920 roku, w której brał udział poeta (Front, dzisiaj verdun). Drugi to kryzys ekonomiczny z przełomu lat dwudziestych i trzydziestych (Wulkan), zaś trzeci wynika z zmian w Europie w latach trzydziestych po dojściu Hitlera do władzy i rozpowszechnieniu faszyzmu. Kolejny wynika z pojmowania świata, przyrównywanego do heraklitowej rzeki. Płynność i niestałość rzeczy (którą w wierszach najczęściej symbolizuje rzeka) prowadzą ku katastrofie egzystencjalnej, towarzyszącej każdemu faktowi istnienia. Zagłada to nieubłagana konieczność, ostatecznie jednak otworzy drogę ku nowemu odrodzonemu światu. Katastrofa u Czechowicza spleciona jest z rozwiązaniem losu poety. Wszelkie przeczucia, przepowiednie skierowane są przeciw podmiotowi lirycznemu. Warto wspomnieć o symbolice konia, który był sygnałem wywoławczym wszelkich niepokojów, burz, katastrof. Symbolizował siły będące poza zasięgiem człowieka. Wśród barw związanych ze śmiercią - dominuje czerwień (nazywana często płomieniem, pożarem) i czerń.

strona: 1 2 3