Jesteś w: Ostatni dzwonek -> Dwudziestolecie miedzywojenne

Powstanie i rozwój awangardy krakowskiej

Autor: Jakub Rudnicki

Awangarda w najszerszym sensie jest nazwą wszelkich dążeń artystycznych, które są nastawione antytradycyjnie. W drugim znaczeniu awangarda oznacza pewien zespół tendencji skrystalizowanych w literaturze polskiego dwudziestolecia międzywojennego, z których najważniejsze to antytradycjonalizm, poszukiwanie środków artystycznego wyrazu związanych bezpośrednio z impulsami współczesnego życia, nastawienie eksperymentatorskie, dążenie do programowości i teoretycznych uzasadnień procesu artystycznego.

W najwęższym znaczeniu awangarda odnosi się do orientacji poetyckiej, która wykrystalizowała się za sprawą działania grupy krakowskiej powstałej i początkowo skupionej wokół Tadeusza Peipera.

Termin ten możemy odnosić do:

grupy literackiej

poetyki

konwencji poetyckiej.

Powstanie i rozwój awangardy krakowskiej

historia I Awangardy zaczyna się wraz z powrotem w 1921 roku z Zachodu Tadeusza Peipera (Tędy – 1930, Nowe usta - 1929),

w 1922 roku Peiper założył własne pismo (częściowo sam je finansował) - „Zwrotnica”. Nazwa nawiązywała do kultu nowoczesności, ale i zwrotu w polskiej literaturze. Pismo ukazywało się w latach 1922-1923 i 1926-1927 (w każdej serii po 6 numerów),

w pierwszej serii „Zwrotnicy” swoje teksty publikowali futuryści (B. Jasieński, A. Stern, T. Czyżewski, A. Wat, S. Młodożeniec), ukazywały się przekłady z poezji francuskiej, włoskiej i rosyjskiej, ukazały się dwie sztuki Witkacego, publikowano obrazy kubistów i formistów

pod koniec wydawania pierwszej serii Peiper zdecydowanie odcina się od futurystów – wypowiada się przeciw asocjacjonizmowi i za poezją pośrednią, organiczną budową poetycką. Stawia na logikę i zachowanie zasad składni („Bez składni możemy co najwyżej sporządzić inwentarz świata, ale nigdy nie zdołamy oddać życia świata”). Ważne jest nie słowo a zdanie („Tylko zdanie może być terenem zdobyczy literackich”). Peiper opowiada się za ideą rygoru, dyscypliny i konstrukcji oraz za poezją „pośrednią”.

w trzecim numerze „Zwrotnicy” ukazuje się artykuł „Metafora teraźniejszości” Peipera, w którym odchodzi od założeń urbanistyczno-technicystycznych na rzecz szukania istoty nowej poezji – uważając metaforę za jej główny element („Metafora odgrywa w poezji część tej roli, jaką w malarstwie – odgrywają formy abstrakcyjne. Można by nawet powiedzieć, że kub, walec lub trójkąt są metaforami plastyki”. „Metafora przekształca rzeczywistość doznań i przetwarza się na nową rzeczywistość, rzeczywistość czysto poetycką”. Ponadto Peiper wypowiadał się za metaforą „zbudowaną na pojęciach odległych”.

druga seria „Zwrotnicy” ostatecznie skrystalizowała grupę, wykształciła świadomość grupową, dlatego możemy mówić o zwartości grupy poetyckiej. Nastąpiło ujednolicenie tematyczne i stylistyczne, dzięki silnemu oddziaływaniu Peipera i wcześniejszym przygotowaniu teoretycznego gruntu, który został ujęty w jego Nowych ustach (1925)

W artykule Nowe usta zostały określone główne elementy awangardowej teorii języka poetyckiego, koncepcja osobowości poetyckiej, liryczności a także stosunek do tradycji literackiej. W odczycie poruszył Peiper sprawę pośredniości wyrazu w poezji. Postulował zahamowanie wylewności uczuciowej, tęsknił za słowem prostym, skłonnością do wyrażania się w formie pośredniej – 2 lub 3 osobie. Głosił także „wstyd uczuć”, wysunął także koncepcję „układu rozkwitania”, budowaniem wiersza przez dorzucanie do podstawowego członu coraz dalszych członów będących jego rozwinięciem lub bliższym określeniem.