Jesteś w: Ostatni dzwonek -> Dwudziestolecie miedzywojenne

Do krytyków - analiza

Autor: Karolina Marl�ga

Ekspresywny i dynamiczny, ale zarazem prosty, radosny i beztroski tekst Juliana Tuwima „Do krytyków” jest przykładem realizacji postulatów wysuwanych przez grupę poetycką Skamander, którą współtworzył jego autor.
„Tuwim był reprezentantem pokolenia, które uformowane zostało w latach pierwszej wojny światowej. „Doznanie generacyjne”, jakiemu dawał wyraz w Czyhaniu na Boga (1918), łączyło go ściśle z doświadczeniami powszechnymi, żywotnymi w całej literaturze europejskiej.
Tuwimowski bunt przeciwko liryce modernistycznej świadczył więc nie tylko o kryzysie i wyczerpaniu się energii, tkwiącej w młodopolskich wzorach języka poetyckiego. Nie chodziło jedynie o cząstkowe zabiegi w obrębie samej techniki wyrazu lirycznego. Nie chodziło o wewnętrzną tektonikę procesów literackich (…).
Rewizji słownika dokonał wszakże Tuwim. On pierwszy podjął ów zamach na modernistyczną frazeologię i obrazowanie, na nastrojowość i metafizyczne ambicje liryków młodopolskich. Do hermetycznej i dusznej rekwizytorni poetyckiej wpuścił świeże powietrze. Wtargnął do niej gwałtownie, z odwagą i brutalnością nowego pokolenia, które – dzięki doświadczeniom pierwszej wojny światowej – wyzwoliło się, we własnym przynajmniej rozeznaniu, od więzi pozornych i od nakazów cywilizacyjnej kontynuacji” (Andrzej Gronczewski, „Obroty Rzeczy czarnoleskiej – Julian Tuwim”, [w:] „Poeci dwudziestolecia międzywojennego. Sylwetki 2”, pod red. Ireny Maciejewskiej, Warszawa 1982, s. 358).

Analizując warstwę leksykalno-znaczeniową widać odrzucenie przez Tuwima obecnego do tej pory w liryce sztucznego patosu i doniosłej atmosfery czy zanegowanie patriotycznej wymowy poezji, która przecież nie jest koniecznością – nawet z uwagi na historyczną przeszłość Polski. Zamiast tego - zdaniem Skamandrytów, poeta w swojej poezji powinien w przejrzysty i zrozumiały sposób uwiecznić codzienne aspekty życia, takie jak właśnie przejażdżka tramwajem.
Utwór liczy siedemnaście ciągłych zwrotek o różnej liczbie sylab w każdym wersie (wiersz nieregularny), spiętych w całość nieregularnymi rymami.

Wiersz jest przykładem liryki bezpośredniej. Podmiot liryczny w pierwszej osobie liczby pojedynczej dzieli się z adresatami swoimi spostrzeżeniami i refleksjami, poczynionymi przy okazji jazdy tramwajem. Świadczą o tym zakończenia czasowników oraz osobowe zaimki: „Zwykłem jeździć”; „Co się tam dzieje w mej głowie”; „Zagarniam zachwytem ramienia”; „Tak to jadę na przedniej platformie tramwaju”. Dowiadujemy się z nich, że podmiot jest młodym mieszkańcem miasta, że prostym językiem zachwyca się jazdą tramwajem i widokiem miasta.

O zbiorowym odbiorcy tekstu świadczy apostrofa „szanowni panowie (…)Wielce szanowni panowie!...” oraz tytuł. To ich podmiot próbuje zarazić swoim żywiołowych charakterem i radosnym myśleniem, co widać w użyciu przez niego krótkich zdań, równoważników zdań i wołaczy. Mimo zwrotu „wielce szanowni”, po lekturze tekstu widać, iż jest to sformułowanie ironiczne. Podmiot nie aprobuje toku myślenia i skutków pracy krytyków, o czym daje wyraźnie znać w wierszu. Zdecydowany sprzeciw na zachowanie podziału między artystami a osobami oceniającymi ich dzieła, kształtującymi potem wizerunek twórców w społeczeństwie to tylko jedna z postulowanych zmian.

Aby wzmocnić optymistyczno-afirmacyjną wymowę liryku, Tuwim zastosował wiele wykrzykników, dominujących nad innymi środkami poetyckiego wyrazu:
„Na przedniej platformie tramwaju!
Miasto na wskroś mnie przeszywa!
(…)
A najweselej na skrętach!
(…)
Maju, maju! –
(…)
Wielce szanowni panowie!...”.
Tą samą, akcentującą stan podniecenia podmiotu oraz jego doznania, rolę pełnią wyrażenia złożone z czasowników i rzeczowników („pęka pąkowie”) oraz wyliczenia („Pędy, zapędy, ognie, ogniwa”).

strona: 1 2