Jesteś w: Ostatni dzwonek -> Dwudziestolecie miedzywojenne

Charakterystyka pierwszego okresu twórczości Czesława Miłosza (Trzy zimy)

Autor: Jakub Rudnicki

Miłosz uważał, że w niejednoznacznym, rozdzieranym sprzecznościami świecie, w którym głos jednostki tłumią emocje zbiorowe, miejsce sztuki wydaje się coraz bardziej zagrożone, a jej autonomiczny status niemożliwy do ocalenia.

Afirmacji życia towarzyszy urzeczenie zmysłowym pięknem świata, którego wyrazem jest swobodny przepływ obrazów. Nawet wizje katastrofy są zorganizowane dzięki emocji estetycznej. Swobodne przepływanie fragmentów świata świadczy o jego zatomizowaniu, braku wewnętrznych powiązań. Świat jest miejscem nieustannych przemian, dążący do odbudowania swej pierwotnej całości, jaką była niezróżnicowana materia. Powodem świadomości nieuchronności historii jest zarówno historia, aktualny moment dziejowy, a nie tylko natura. Katastrofizm ma wymiar totalny, wciąga w swój wir zarówno Naturę, jak i Historię; poddane one są takiemu samemu rodzajowi rozpadu i przemienności. Jedyną wartością trwałą jest patos świadomej swego tragicznego losu młodości (z jednej strony rozumianej jako ciągła regeneracja świata, z drugiej uwrażliwienie na zmysłową urodę świata, a także świadomość znikomości istnienia.

W utworach Czesława Miłosza świadomość tragicznego losu buduje buduje osobowość człowieka, stając się dramatyczną próbą jego wewnętrznego ładu. Dlatego katastrofizm Miłosza, nie tylko niszczy, ale i ocala, jest przede wszystkim próbą wewnętrznego ładu człowieka, dramatycznym wyzwaniem, na które trzeba odpowiedzieć.

Punktem wyjścia poezji Miłosza były: zespół chwytów poetyckich wypracowanych przez awangardę krakowską, tworzona z żagarystowską grupą poetyka: wizji, patosu, płynnego ruchu, zbiorowego podmiotu lirycznego, przeświadczenia intuicyjne i katastroficzne, a także klasycyzm II połowy dwudziestolecia.

Miłosz zrealizował najpełniej wzorzec poety-proroka i pozostawał mu najdłużej wierny, głównie dzięki temu, iż zachowywał poetycką suwerenność, tworząc własną, na wskroś nowoczesną wizję zagłady oraz przemienień i ocaleń, odwołując się do proroków biblijnych i ich sposobie oddziaływania na ludzką psychikę, bezapelacyjność i sakralny patos. Potrafił zarazić czytelnika głębokim przekonaniem o własnej historiozoficznej intuicji, o darze profetycznym.

Wśród głównych zmian, jakie Miłosz wprowadził w polskiej poezji był powrót do dyskursu (dyskusja o filozofii, historii, polityce, religii, teorii kultury, wypowiedzi o aktualnej Polsce), zanegowanie romantycznego pojmowania poezji, na rzecz pojmowania przedromantycznego (współudział „ściśle logicznego rozumowania”), dyskursu w tworzeniu poezji, dystans między autorem a podmiotem lirycznym. Jemu poezja zawdzięcza odsunięcie poezji francuskiej na rzecz poezji anglo-amerykańskiej.

Poezja Czesława Miłosza rodzi się z przeżycia kryzysu wartości humanistycznych, z obsesji przemijania i rozpadu, z mroku śmierci. W jego poezji wciąż powraca motyw płynności, nietrwałości i ulotności wszechrzeczy, które także i los ludzki czynią kruchym i przypadkowym. Podstawowym problemem poezji Miłosza jest filozoficzne i artystyczne poskramianie zmienności (zarówno powierzchownej, jak i w strukturze głębokiej kultury).

Miłosz dręczony przeczuciem grożącej światu zagłady, poeta staje samotnie wobec obojętnego kosmosu i okrutnych dziejów, które działają z podobną przyrodzie niszczycielską siłą. Dręczy go głód wartości, pragnienie afirmacji, potrzeba pewności. Tłumaczy się to przejawem katastroficznego światopoglądu. Katastrofizm głosi nieuniknioną zagładę wartości uważanych za szczególnie cenne. Chodzi zwłaszcza o wartości dla określonego systemu konstytutywne oraz mające charakter elitarny. Poeta ogląda dzieje z perspektywy ponadczasowej. Głosi zniszczenie wszelkich wartości i całej ludzkości, a nie tylko jednej z jej formacji.

Poeta odwołuje się do eschatologizmu. Eschatologia to część doktryny religijnej zajmującej się rzeczami ostatecznymi człowieka i świata; to zespół przeświadczeń, które wyrażają nadzieje religijne dotyczące nadejścia świata uważanego za idealny. Eschatologia spełnia w poezji Miłosza pełni trzy podstawowe funkcje: nadaje sens istnieniu w jego dziejowej zmienności, jest próbą sakralizacji historii współczesnej, przywraca rangę poezji – to ona wysławia przeczucie odkupienia.

strona: 1 2 3 4