Jesteś w: Ostatni dzwonek -> Dwudziestolecie miedzywojenne

Charakterystyka twórczości Józefa Czechowicza

Autor: Jakub Rudnicki

Arkadia Czechowicza

Dwoistość widzenia świata stanowi integralną właściwość poezji Czechowicza. W sielance będzie szukał próby ocalenia (Na wsi, wiersze o Wilnie, Lublinie, Zamościu). Dominuje w tych utworach zafascynowanie spokojem, sennością i łagodnością. Realizacja arkadyjskiego mitu zawiera się w wierszach o prowincji, o sennych i spokojnych miasteczkach. Praktycznie nie występują tu elementy niepokoju. Mitologię sielanki tworzy przede wszystkim pejzaż. Ze światem sielanki łączy się występujący często motyw matki (nazywanej matusią) Otrzymuje ona całkowitą nobilitację, ratuje przed śmiercią, przed zagładą, jest szczęśliwą przystanią. W wierszach sielankowych występuje także nuta kołysanki.

Jednak w wierszach Czechowicza często sielanka przechodzi w tragedię. Dualizm poezji Czechowicza widoczny jest nawet w najmniejszych zespołach obrazowych, ma ogólniejsza motywację. Podmiot liryczny żyje nieustanną tęsknotą i ucieczką, oczekuje zagłady i pragnie ocalenia.

Mitotwórstwo Czechowicza

Występują u Czechowicza trzy wyraźne mity: arkadyjski, śmierci i katastrofy. Wyrażają plan jego świata wyobraźni. Możemy zauważyć skłonność do wyolbrzymiania świata, aż do tworzenia makrokosmosu. Świadczy o tym występowanie słów podstawowych: ziemi, nazw żywiołów. Elementami mitologizacji było tworzenie kosmosu i heroizacja bohatera lirycznego. Poeta często też nawiązuje do mitologii starożytnej (Iliada tętni).

Magia u Czechowicza

Istotą magii jest słowo, zaklęcie. Jeśli poezja Czechowicza jest powrotem do postaci mitu, to słowo także powraca do pierwotnej rangi. Utożsamia się z rzeczą, działaniem. Odżywa formuła iż, „na początku było słowo”. Obdarzone jest ono cudowną mocą, ma właściwości stwarzające, rzeczywistość jest mu posłuszna. Poezja Czechowicza przekształca się w język magiczny, na terenie liryki obowiązują magiczne systemy i sposoby postępowania. Poeta wprowadza słowa znaczące, o rozległych możliwościach skojarzeniowych. Słowo magiczne ma dar przemieniania rzeczywistości. Dzięki jego użyciu poeta Czechowicz staje się wróżem i prorokiem, a jego wiersze kasandrycznym głosem współczesności. Wraz z nasileniem się nurtu katastroficznego potęguje się tonacja profetyczna. Przepowiednie jednak zamiast rozświetlić tajemnicę i zagadkę przyszłości, daje rozwiązania, które tę tajemnicę spiętrzają.

Muzyczność

Główną cechą poezji Czechowicza jest jej muzyczność. Różniła go ona od innych poetów awangardowych. Źródła „nieśpiewnej muzyczności” Czechowicza doszukuje się Kazimierz Wyka nie w warstwie fonicznej, ale głębiej, w warstwie znaczących obrazów, które nachodzą na siebie, łączą się echami i jeszcze trwają, chociaż dźwięczy już następny obraz”. „Muzyczność jasna” w poezji Czechowicza oznaczała harmonię, spokój, płynność. W stale zagrożonym świecie poetyckim muzyka miała wartość ocalającą, pełni rolę zaklęcia magicznego. „Muzyczność jasna” wiązała się z jasną instrumentacją głoskową – powtarzalnością „a”, „o”, „l”, czyli otwartych samogłosek i miękkich, płynnych spółgłosek. Obok niej możemy wyznaczyć „muzyczność ciemną”, której przejawem było posługiwanie się ciemnym typem instrumentacji głoskowej, nagromadzeniem głoski „r”, co miało potęgować lęk, strach i katastrofizm. Muzyczność przenikała wszelkie elementy obrazowe wiersza, promieniowała na całe otoczenie słowne. Do elementów muzyczności należały: zaśpiewy, inwokacje, śpiewne rytmizowania, urwanie nuty w półdźwięku, zmiana tempa, przerzucanie miar, wyrafinowana gra wiersza wolnego i regularnego, daleka powtarzalność brzmień pokrewnych. Muzyka nie jest tworzywem jego wierszy, raczej akompaniamentem. Najprostszy element muzyczności to słownictwo z dziedziny muzycznej. Muzyczność wyraża w sposób symboliczny naturę świata, określoną poprzez brzmienie jego jakości. Czechowicz słowa przez siebie wybrane podporządkowywał melodii i rytmowi wewnętrznemu, dlatego można nazwać jego utwory muzyką słów. Zanotowane myśli czy impulsy brał na warsztat. Myśl rozwijał skojarzeniowo. Odrzucał wszystko co mu nie pasowało i nie naginało się do kształtu konstrukcji, jaki zamierzył. Pomagała mu w tym wyobraźnia plastyczna i zdolność wydobywania ze słów dźwięku poetyckiego, który wiązał metafory i przenośnie.

strona: 1 2 3