Współczesność

Ramy czasowe

Współczesność to epoka w dziejach polskiej literatury, do której najczęściej włącza się twórczość okresu II wojny światowej (1939-1945). Trwa ona po dziś dzień, mimo wielu nowych zjawisk w literaturze i sztuce. Jej nazwę oraz zasięg czasowy ustalą przyszli badacze literatury.

Podstawowe wyznaczniki epoki

• zakończenie II wojny światowej ujawniło kryzys humanistycznych wartości zachodnioeuropejskich;


• odpowiedzią na kryzys były próby diagnozy stanu świata, a także stworzenia literatury „po Holocauście”;


• jednym z nośnych haseł było ogłoszenie końca kultury i stwierdzenie, iż „wszystko już było”, nie można stworzyć nic oryginalnego.

Główne tematy, motywy i koncepcje baroku

• Egzystencjalizm – kierunek filozoficzny interesujący się pojedynczymi losami jednostki, która czuje się wolna i bierze odpowiedzialność za własne życie. Człowiek odczuwa samotność wobec Boga, przeżywa lęki, rozpacz. Towarzyszy mu przekonanie, iż nie sposób uniknąć cierpienia w ziemskiej egzystencji;


• Postmodernizm – inaczej ponowoczesność, to szereg tendencji we współczesnej kulturze, sztuce, literaturze, filozofii nauki, życiu społeczno-politycznym. Zakłada wyczerpanie możliwości literatury i stworzenie czegokolwiek nowego. Cała twórczość polega na przetwarzaniu już istniejących treści poprzez zestawienia, parodię, przekształcanie, grę z konwencjami. Postmodernizm sprzeciwia się obiektywizmowi w nauce, racjonalizmowi, idei jedności, całości i systemowości, a także wszelkim całościowym doktrynom filozoficznym. Głosi heterogeniczność, ambiwalencję oraz dekonstrukcję;


• Realizm socjalistyczny – nurt w literaturze charakterystyczny dla państw obozu komunistycznego (zależnych od ZSRR). W Polsce ogłoszony w 1949 roku na Zjeździe Szczecińskim. Postulował ujednolicenie twórczości, schematyzm, przedstawianie pozytywnych bohaterów (przodowników pracy, „zetempowców”), przeciwstawianych wrogom klasowym. Literatura powstająca wówczas była tendencyjna i mało wartościowa. Głównymi powieściami były „produkcyjniaki” czyli utwory poświęcone pracy robotników;


• Totalitaryzm – system rządów, które podporządkowały sobie wszystkie dziedziny życia swych obywateli, często dążący do rozprzestrzenienia swych idei na inne kraje i obszary. Cechował się terrorem, cenzurą, istnieniem obozów koncentracyjnych i brakiem swobód obywatelskich. Główne XX-wieczne totalitaryzmy to faszyzm i komunizm;


• Pokolenie „pryszczatych” – grupa młodych polskich pisarzy przełomu lat 40. i 50., radykalnych entuzjastów podporządkowania twórczości literackiej obowiązującej ideologii państwowej, zwolennicy realizmu socjalistycznego;


• Nowa Fala – formacja poetycka obecna w polskim życiu literackim w latach 1968-1976, która buntowała się przeciwko zastanemu stanowi twórczości literackiej;


• „Drugi obieg” – w drugim obiegu wydawniczym w czasach socjalizmu w Polsce ukazywały się poza cenzurą utwory, które oficjalnie nie mogły się ukazać. Nielegalne i niezależne wydawnictwa podziemne zaczęły być zakładane w drugiej połowie lat siedemdziesiątych. Publikacje związane były ze środowiskiem opozycji, często skierowane były przeciw ówczesnej władzy.

Gatunki współczesności

• esej – gatunek eklektyczny lub hybrydyczny, zawierający w sobie elementy wszystkich rodzajów i wielu gatunków literackich. W eseju przeplata się fikcja z faktami, styl poetycki ze stylem naukowym, występuje różnorodna narracja, czasem dialogi, wspomnienia. Naczelna cecha eseju to różnorodność i otwartość;


• reportaż – gatunek literacki z pogranicza publicystyki, literatury faktu i literatury pięknej, cechuje go zwięzłość i jednowątkowość akcji, prostota i przejrzystość fabuły, dramatyczność opowieści, mała liczba bohaterów, motywacja przyczynowo-skutkowa, częste przeciwstawianie zdarzeń, efektowne zakończenie. W Polsce do najwybitniejszych reportażystów zalicza się Melchiora Wańkowicza, Ryszarda Kapuścińskiego i Hannę Krall;


• powieść fantastyczno-naukowa, inaczej powieść science-fiction – gatunek literacki ukazujący świat przyszłości na podstawie prognoz dotyczących rozwoju techniki i sposobów jej wykorzystania. Fantazje i wizje futurologiczne nawiązują zazwyczaj do tradycji powieści realistycznej. Odwołuje się do stylu myślenia utopii i antyutopii społecznych oraz technologicznych, niekiedy projektując przyszłą metafizykę;


• dziennik – gatunek literacki, który cechuje regularność powstawania; jego tematyka, kompozycja i styl są absolutnie dowolne, gdyż w swoim zamyśle ma to być intymna relacja z tego, co wydarzyło się w życiu autora w danym momencie. Zawiera zarówno treści błahe, zapiski z dnia codziennego, jak i analizy sytuacji społeczno-politycznej, czy też przemyślenia natury moralnej i filozoficznej;


• dramat współczesny – dramat oparty na życiowych i współczesnych doświadczeniach, jego wyznacznikami są między innymi: rozbudowane didaskalia, kompozycja złożona z kluczowych scen pozwalająca w poetyckim skrócie przedstawić dzieje bohatera; występowanie „antybohatera” – człowieka bez określonego wieku, imienia czy pozycji społecznej. Często realizuje zasadę „dzieła otwartego” – dramat bez początku i końca; posiada luźną kompozycję poszczególnych scen, unaocznia rozpad tradycyjnych elementów teatru; łamie zasady chronologii i przyczynowo-skutkowego porządku.

Partner serwisu:

kontakt | polityka cookies