Jesteś w: Ostatni dzwonek -> Współczesność

Potęga smaku - analiza

Autor: Karolina Marl�ga

Dorobek Herberta wymyka się próbom klasyfikacji.
Jak zauważa Urszula Lementowicz, autora opracowania jego twórczości: „poeta unika liryzmu i romantycznych uniesień, jest zwolennikiem klasyki, ale i tu nie jest to fascynacja bez krytyki czy szczerego ustosunkowania się do utrwalonych wzorców. Sam twórca bronił się przed określaniem go mianem „poety kultury”, a jego dzieła – „poezją intelektualną”. Zwracał uwagę na rangę tworzywa słownego [o czym sam pisał w „Rozmowie o pisaniu wierszy”] dopiero w języku ujaw�nia się człowiek cały – jego niepokoje i radości, wartości, które zaak�ceptował, i wierzenia. Wypowiadał się również na temat talentu: jest rzeczą cenną, ale talent bez charakteru marnieje. Co to znaczy bez charakteru? To znaczy, bez uświadomionej sobie postawy moralnej wobec rzeczywistości, bez upartego, bezkompromisowego wyznacza�nia granic między tym, co dobre, a tym, co źle. Dlatego obok sprawności warsztatowej, ceni się wysoko u pisarzy ich bezkompromisowość, odwagę, bezinteresowność, a więc walory pozaestetyczne. Właśnie taki model postawy wobec literatury sam realizował prakty�cznie”. (U. Lementowicz, „Poezje Zbigniewa Herberta”, Lublin 2003).

Wiersz „Potęga smaku” reprezentuje najważniejsze cechy, charakterystyczne dla całej twórczości poeta. W kwestii formalnej są to:

Rezygnacja w siedmiu nieregularnych strofach ze znaków interpunkcyjnych, rymów oraz logicznego ciągu zdań (wiersz wolny, biały), co umożliwia szerszą interpretację;

Prosty i zrozumiały język, niepozbawiony jednak nawiązań do mitologii (np. Aurora – bogini jutrzenki), filozofii (wtrącenie w nawiasie – parenteza informacji o mówcy rzymskim Marku Tulliuszu Cyceronie, który obraca się w grobie słysząc stalinowską retorykę) czy historii (np. „leninowska kurtka”) i wymuszający tym samym na czytelniku intelektualną aktywność;

Ponawianie stworzonego przez siebie motywu „postawy wyprostowanej”:
„Nasze oczy i uszy odmówiły posłuchu
książęta naszych zmysłów wybrały dumne wygnanie”.
Wątek ten jest także obecny w innych utworach poety, na przykład w cyklu „Pan Cogito” czy wierszu „Powrót prokonsula”.

Zachowawczość subiektywnych komentarzy na rzecz dążenia do obiektywizacji rzeczywistości;

Budowa klamrowa tekstu, zbudowanego wokół zapewnienia, iż „To wcale nie wymagało wielkiego charakteru”.

Konstrukcje podmiotu oraz sytuacji lirycznej są jasne. Świadczący o zaklasyfikowaniu tekstu do liryki bezpośredniej, pierwszoosobowy podmiot, który możemy utożsamiać ze Zbigniewem Herbertem, wspomina czasy, gdy żył w komunistycznej Polsce i dążył do zachowania moralnej i etycznej postawy. Fakt, iż posługuje się liczbą mnogą wskazuje na zbiorowość jego odczuć, na wypowiadanie się w imieniu całego pokolenia:
„mieliśmy odrobinę niezbędnej odwagi”.

Wśród zaledwie kilku mało rzucających się w oczy środków poetyckiej ekspresji na pierwszy plan wysuwa się metafora, obecna w tytule dzieła. „Potęga smaku” odnosi się do postawy ludzi, żyjących w systemie totalitarnym. Herbert mówi, iż jedyną możliwością na zachowanie tożsamości i „postawy wyprostowanej” było wnikliwe obserwowanie rzeczywistości i rozpoznawanie dobra i zła. Będąca połączeniem „włókien duszy” i „chrząstek sumienia”, dawała szansę na utrzymanie człowieczeństwa:
„lecz w gruncie rzeczy była to sprawa smaku

Tak smaku
który każe wyjść skrzywić się wycedzić szyderstwo
choćby za to miał spaść bezcenny kapitel ciała
głowa”.