Jesteś w: Ostatni dzwonek -> Współczesność

Termopile polskie - interpretacja i analiza

Wbrew konotacji, jakie pociąga za sobą tytuł wiersza Tadeusza Różewicza, „Termopile polskie” nie są poetyckim pomnikiem powielanej w legendach wizji bohaterskiej śmierci na polu walki. Wręcz przeciwnie – podmiot opisuje fizjologiczny wymiar umierania, wiersz razi brutalnością i naturalizmem opisu, nie odnajdziemy w nim aury malowniczego bohaterstwa. Z całego tekstu przebija surowa, charakterystyczna dla poety forma.
„W tradycyjnym sylabicznym czy sylabotonicznym wierszu rymowanym, naszpikowanym efektownymi środka mi artystycznymi i patosem groza i potworność przybrałyby formę hieratycznego wspomnienia o poległych. Wiersz Różewicza jest na tym tle zupełnie inny. Te niepokojące treści i obrazy zostały przedstawione w wierszach pozbawionych znaków interpunkcyjnych, pisanych eliptycznymi strukturami składniowymi, dzielących wypowiedź na wersy o różnej długości, uzależnionej od znaczenia fraz i słów. Różewicz posługuje się często kontrastem, aluzją kulturową, literacką, biblijną. Odwołuje się do tradycji, by wskazać odejście od niej (od wartości, religii, estetyki), które sygnalizuje również przez niezwykłą poetykę wierszy zbliżonych pod względem językowym do prozy. Ascetyzm formalny utworów jest jak najbardziej świadomym zabiegiem twórcy. On sam mówił o tym w 1958 r.: Muzyka – dźwięk i obraz – metafora wydały mi się nie skrzydłami, które unoszą poezję od twórcy do odbiorcy, ale balastem, który należy odrzucić, aby poezja mogła się podnieść i stać się na razie zdolna nie do dalszego lotu, ale do dalszego życia” (Teodor Farent, „Poezje Tadeusza Różewicza”, Lublin 2007).

Zaliczany do grona liryki opisowej utwór już od pierwszej strofy magnetyzuje odbiorcę realizmem przedstawianej sytuacji oraz plastycznością i dosłownością opisu:
„Te głowy ciosane łopatą
jak meduzy z purpurowym rdzeniem

pomykają
w płytkiej nocy w pamięci”.

Głowy walczących poległych żołnierzy są porównane przez podmiot do „meduzy z purpurowym rdzeniem”. Zwrócenie uwagi na intensywny, purpurowy kolor „rdzenia” jest metaforą spływających krwią sylwetek ludzkich. Stylistyka opisu i przywoływane obrazy zdeformowanych ciał przypominają malarstwo surrealistów, oparte na logice snu czy metaforyce halucynacji.

Liczba ofiar jest ogromna, zwłoki zapełniają ulice, szczątki ciał są porozrzucane w różnych kierunkach:
„Płaskie mury obrastały
mózgami
kipiały prute salwami arterie
Przebite na ciemność oczy
usta na ukos”.

Pełne ekspresji i dynamizmu czasowniki „obrastały” oraz „kipiały” wzmacniają przekaz. Podobną rolę pełni epitet: „przebite (…) oczy” oraz obecne w całym wierszu pomieszanie czasu teraźniejszego oraz przeszłego. Relacjonowane wydarzenia z przeszłości dzięki temu wydają się bardziej autentyczne, a dystans między nadawcą a odbiorcą ulega spłyceniu.

W kolejne strofie podmiot przywołuje „Twarze matek”, które obserwując wojenną rzeczywistość, „notowały” wstrząsające obrazy, zmieniające się niczym filmowe klatki, co wzmacnia obecne wyliczenie:
„Młody skopany rozkraczony
z sinym kroczem
krzyczy”.

Obraz młodego człowieka, która leży pobity do nieprzytomności na ulicy jest niezwykle sugestywny. Jego drastyczność wzmacniają skumulowane epitety.

Niczym w pierwszej, uważanej przez niektórych za kultową scenie z filmu Stevena Spielberga „Szeregowiec Ryan”, przedstawiającej lądowanie aliantów w Normandii, tak samo podmiot wspomina partyzanta, „dźwigającego” „flaki niebieskie”, który:
„rozwalony na polu chwały
poległ”.

Podobny los spotkał „miedzianowłosego żyda”, który:

strona: 1 2