Jesteś w: Ostatni dzwonek -> Współczesność

Tren Fortynbrasa - interpretacja i analiza

Autor: Karolina Marl�ga

Wiersz „Tren Fortynbrasa” wchodzi w skład tomiku „Studium przedmiotu” Zbigniewa Herberta, który ujrzał światło dzienne w 1961 roku. Utwór ten jest literacką aluzją do wielkiego dramatu Szekspira – „Hamleta”. Można powiedzieć, że „Tren Fortynbrasa” jest uzupełnieniem treści jednej z najsłynniejszych sztuk teatralnych w dziejach ludzkości.

Wiersz Herberta rozpoczyna się więc w momencie, kiedy przeważnie zapada kurtyna „Hamleta”, czyli przyjazdu norweskiego księcia Fortynbrasa do Elzynoru – siedziby króla Danii. Na miejscu tytułowy bohater utworu polskiego poety napotyka się na ciało Hamleta, prawowitego następcę tronu. Młodzieniec spotyka też Horacego, który oznajmia mu, że tron królestwa duńskiego należy od teraz do niego.

Fortynbras w „Hamlecie” jest postacią ważną, aczkolwiek drugoplanową. Zupełnie inaczej jest u Herberta, który uczynił z Norwega podmiot liryczny swojego wiersza. W zasadzie jest to monolog młodego księcia, który nad ciałem swojego rywala wygłasza tren. Nie jest to jednak zwyczajny tren, czyli chwalebne podsumowanie życia zmarłego, lecz raczej podkreślanie jego słabości. Fortynbras od samego początku swojego monologu nie ukrywa swoich intencji podkreślając swoją wyższość nad Hamletem: „Teraz kiedy zostaliśmy sami możemy porozmawiać książę jak mężczyzna z mężczyzną / chociaż leżysz na schodach i widzisz tyle co martwa mrówka / to znaczy czarne słońce o złamanych promieniach”.

Norweski książę, który utożsamia racjonalizm i siłę nie pozostawia na delikatnym i słabym Hamlecie „suchej nitki”. Chociaż pozornie składa mu hołd, to czytelnik z łatwością wyczuwa, że Fortynbras cieszy się ze śmierci swojego rywala. Sytuacja, która okazała się być dla niego nader korzystna, nie wzbudziła w nim choćby krzty sympatii dla zmarłego. Norweg w zawoalowany sposób upokarza Hamleta zarzucając mu, że nigdy nie był prawdziwym rycerzem, że nad wojskowe buty upodobał sobie miękkie pantofle, a jego dłonie za życia były równie nieprzydatne jak po śmierci. Utwór jest więc swoistym anty-trenem, chociaż pod względem czysto formalnym to wciąż tren.

Utwór zbudowany został na kontraście postaw. Fortynbras jest absolutnym przeciwieństwem Hamleta. Norweg to urodzony przywódca, fantastyczny żołnierz, prawdziwy mężczyzna. Hamlet natomiast nigdy nie przejawiał predyspozycji do rządzenia, był słaby i delikatny. Tytułowy bohater dramatu Szekspira żył marzeniami, podczas gdy Fortynbras twardo stąpał po ziemi i konsekwentnie dążył do osiągnięcia swoich celów. W tym momencie Norweg zapowiada, że nie powtórzy błędów młodego Duńczyka, a za jego rządów królestwo będzie potęgą: „To co po mnie zostanie nie będzie przedmiotem tragedii”. Dla Fortynbrasa nie słowa, ale czyny były istotne: „A ta woda te słowa cóż mogą cóż mogą książę”. Norweski książę był człowiekiem z „ludzkiej gliny”.

Z ust Fortynbrasa dowiadujemy się na czym polega prawdziwe rządzenie, takie, które dziś określa się mianem „real-politik”: „czeka na mnie projekt kanalizacji / i dekret w sprawie prostytutek i żebraków / muszę także obmyślić lepszy system więzień”. Norweg zamiast snuć dalekosiężnych planów od razu skupił się na drobnych rzeczach, których poprawa przyniesie wymierny i odczuwalny skutek dla królestwa. Fortynbras jest wybornym politykiem, który potrafi świetnie grać na nastrojach społecznych. Norweg zaplanował uroczysty pogrzeb Hamleta, który cieszył się poparciem Duńczyków, aby w ten sposób wkupić się w łaski ludu. Chociaż nie darzył zmarłego rywala szacunkiem i uznaniem, zamierzał przybrać pozę żałobnika, czym z pewnością zjedna sobie rzesze ludzi.

Można powiedzieć, że Fortynbras był zwolennikiem władzy totalitarnej, absolutnej. Udowodnił to słowami: „(…) trzeba wziąć miasto za gardło i wstrząsnąć nim trochę”. z pewnością nie można nazwać go rycerzem, chociaż jest doskonałym żołnierzem. Brakuje mu charakterystycznych dla tego stanu cnót. Fortynbras jest natomiast człowiekiem wyrachowanym, zimnym, kalkulującym każde posunięcie.

strona: 1 2