Jesteś w: Ostatni dzwonek -> Współczesność

Lament - geneza

Autor: Karolina Marl�ga

Wiersz „Lament” wszedł w skład tomiku poezji Tadeusza Różewicza, zatytułowanego „Niepokój” (1947). Zbiór ten uważany jest za właściwy debiut autora wywodzącego się z pokolenia Kolumbów, mimo iż tworzył on już przed wojną. Pierwsze próbki pióra Różewicza można odnaleźć w między innymi w czasopismach „Pod znakiem Marii” i „Czerwone Tarcze”. W 1944 roku opublikował napisane razem z bratem Januszem „Echa leśne”, a dwa lata później satyryczny zbiór „W łyżce wody”.

Wracając do „Niepokoju”, jest on poetyckim manifestem wszystkich cech, które później będzie można odnaleźć w innych zbiorach poety (np. oszczędność środków artystycznych na rzecz prostego, wręcz potocznego języka czy częste posługiwanie się kulturowymi oraz biblijnymi aluzjami).

Opublikowane w tomie wiersze „Lament” oraz „Ocalony” są po dziś dzień jednymi z najczęściej omawianych w kontekście zmian, jakie w ludziach wywołała wojenna rzeczywistość. O realizacjach tego motywu rozpisała się Bernadetta Żynis, autorka opracowania rozdziału o współczesnej literaturze, opublikowanego w zbiorowym dziele „Ilustrowane dzieje literatury. Od antyku do współczesności”.

„Trwanie Różewicza w tragicznym rozpoznaniu współczesnego świata polega na odkryciu, że metafizyczna pustka, którą odsłoniła wojna, jest pustką istniejącą także w świecie, który miał zostać „odbudowany”. Takie tomy poetyckie jak; Uśmiechy (1955), Poemat otwarty (1956), Rozmowa z księciem (1960), Głos Anonima (1961), Zielona róża (1961), Nic w płaszczu Prospera (1962), Twarz trzecia (1968), Regio (1969), Duszyczka (1977), Na powierzchni poematu i w środku (1983), Płaskorzeźba (1991) - (to nie wszystkie wydane przez poetę tomy poezji), stanowią zapis późniejszego rozczarowania Różewicza i poczucia bezradności wobec świata „po Oświęcimiu”. Bohater utworów Różewicza to człowiek wewnętrznie rozbity, zdezintegrowany, uprzedmiotowiony, zniewolony przez technikę, biologię, przeszłość, człowiek zagubiony. Nie potrafi odnaleźć drogi w świecie – śmietniku, gruzowisku pustych form kształtujących niegdyś świat wartości. W prozatorskim utworze Śmierć w starych dekoracjach (1970) wartości czasu przeszłego zostały wyraźnie ukazane jako puste, gipsowo – tekturowe atrapy, od dawna pozbawione istotnych treści. „Głodny w obozie jenieckim / układał ze śmieci / nowy świat / wśród tych śmierci i śmieci” (Opowiadanie dydaktyczne).Tej pesymistycznej diagnozie towarzyszy jednak i moralistyczna przestroga (np. List do ludożerców czy Koncert życzeń, Przepaść). Poeta nie szuka jednak oparcia w tym co przeszłe i już puste; „nie wierzę / nie wierzę od przebudzenia / do zaśnięcia” (Cierń). Jednocześnie próby ułożenia „nowego świata”; „nie dają wyników / rozdziera się / wzdłuż / od krtani po odbyt / (…) wkładano mu w usta „filozofię” / sprzątano usuwano / papierową papkę” (***drze się miękko…)” (Bernadetta Żynis, „Literatura współczesna”, [w:] „Ilustrowane dzieje literatury. Od antyku do współczesności”, Bielsko-Biała 2003, s. 440 -443).