Jesteś w: Ostatni dzwonek -> Współczesność

Który skrzywdziłeś - geneza

„Nie moją jest rzeczą mówić tu o twórczości Czesława Miłosza, inni to robili, robią i będą robić w sposób dużo bardziej kompetentny. Powiem tylko, że ta twórczość jest wielkim światłem literatury naszego czasu, w skali nie tylko polskiej. Poezja ta, sięgająca szczytów artyzmu, jest w pełni oryginalna w tym sensie, że Miłosza nie można przypisać do żadnej "szkoły", ani też niełatwo byłoby znaleźć jego uczniów czy naśladowców. Ale przede wszystkim jest to poezja, jak też i cała jego twórczość, pełna mądrości, głębokiej refleksji i zadumy nad światem i nad kondycją ludzką, poezja metafizyczna, poezja, która pomaga rozumieć świat, w którym żyjemy i czas, w którym żyjemy” – Jerzy Turowicz w artykule „Osiemdziesiąt pięć” („Apokryf” nr 9, czerwiec 1999 - dodatek do „Tygodnika Powszechnego”).

Władza jest marzeniem człowieka. Często jest tak pożądana, iż determinuje wszystkie decyzje i wybory jednostki, która osiągnięciu władzy podporządkowuje całe swoje życie. Wiersz Czesława Miłosza „Który skrzywdziłeś” podejmuje właśnie popularny od najdawniejszych czasów motyw władzy. Poeta przygląda się i poddaje analizie rządy despotyczne, opartej na rządach autorytarnych, w których możni zapominali, iż z racji zajmowanego stanowiska powinni zawsze kierować się poczuciem odpowiedzialności za poddanych, pogłębiać stale swoją wiedzę, opierać się na uczciwości sprawiedliwości, zapomnieć o własnych interesach.

Przykłady realizacji motywu władcy tyrana – prócz liryku Miłosza - odnaleźć można między innymi w poniższych dziełach:

Sofokles „Antygona”;

Ajschylos „Prometeusz skowany”;

Homer i jego najważniejsze dzieło „Iliada”, w którym Hektor zwraca się do swojego przeciwnika Achillesa słowami:
„Rzekł, umierając już, Hektor, o hełmie wiejącym kitami:
»Dziś cię przejrzałem, że to wysiłek daremny
Ciebie nakłonić. Żelazne masz bowiem serce w swej piersi.
Ale się strzeż, aby za mnie gniew bogów cię nie dosięgnął
W dniu niedalekim, gdy ciebie Parys i Fojbos Apollon-
Mimo że jesteś tak mężny- zabiją u Skajskiej bramy«”.

Niccolò Machiavelli i jego dzieło „Książę”, ukazujące portret bezwzględnego i okrutnego despoty. Sam autor wielokrotnie powtarzał, iż tylko silna ręka jest w stanie rządzić ludźmi:
„(…) moim zamiarem jest pisać rzeczy użyteczne dla tego, kto je rozumie, przeto o wiele bardziej właściwym wydaje mi się iść za prawdą rzeczywistą zdarzeń niż za jej wyobrażeniem. Wielu wyobrażało sobie takie republiki i księstwa, jakich w rzeczywistości ani się nie widzi, ani się nie zna; wszak sposób, w jaki się żyje jest tak różny od tego, w jaki się żyć powinno, że ten, kto chce postępować tak, jak się powinno postępować, a nie tak, jak się postępuje, gotuje raczej swoją klęskę, niż zapewnia panowanie”;

Wiliam Szekspir „Hamlet” oraz „Makbet”,

Adam Mickiewicz „Reduta Ordona” oraz III część „Dziadów”;

Juliusz Słowacki „Kordian”;

Henryk Sienkiewicz „Quo vadis” (rządy Nerona);
Bolesław Prus „Z legend dawnego Egiptu”, w których na przykładzie Horusa i Ramzesa pisarz ukazał dwa podejścia do bycia władcą;

Julian Tuwim i wiersz „Pogrzeb prezydenta Narutowicza”, w którym poeta krytykuje zaślepioną rządzą zdobycia władzy partię polityczną;

George Orwell „Rok 1984” oraz „Folwark zwierzęcy” – oba dzieła ukazują mechanizmy totalitaryzmu;

William Golding „Władca much” (bezwzględna walka o władzę);

Zbigniew Herbert „Tren Fortynbrasa” (zestawienie odmiennych poglądów na rządzenie) oraz „Powrót prokonsula” (obraz kierowanego silną ręką dworu oczami przepędzonego dostojnika);