Jesteś w: Ostatni dzwonek -> Współczesność

Nic dwa razy - analiza

Autor: Karolina Marl�ga

„Nic dwa razy” Wisławy Szymborskiej to tekst o prostej, klarownej kompozycji oraz silnie zrytmizowanej strukturze. Składa się z sied�miu czterowersowych zwrotek o regularnym toku ośmiozgłoskowca, scalonych żeńskimi rymami (wersy drugi i czwarty z wyjątkiem w przedostatniej strofie, gdzie rymują się także linie pierwsza i trzecia), co zapewnia płynność i melodyjność, udowodnione wielokrotnymi aranżacjami muzycznymi wiersza.

Na popularność w wersji śpiewanej ma wpływ także nieskomplikowany, „dwójkowy” rytm utworu (czterostopowiec trocheiczny), na który składają się częste powtórzenia słów i konstrukcji zdaniowych oraz równa liczba sylab w każdym wersie (osiem).

Prostota cechuje także konstrukcję podmiotu lirycznego, mimo iż w pierwszych dwóch strofach występuje w liczbie mnogiej, w czwartej jest kobietą.

Szymborska nie odstąpiła od powielanej przez siebie tendencji do ograniczenia wyszukanych środków stylistycznych na rzecz języka potocznego.
„unika językowego patosu, celebry, pozerstwa, teatralizacji i drapowania stylu, namaszczenia, literackości, erudycyjności na pokaz. Jest mistrzynią potoczności. Korzysta z języka potocznego, umie czerpać z zasobu kolokwializmów, umie z pomysłowością stosować frazeologię mowy mówionej (…) Łączy powyższą prostotę stylu z kunsztem metafory i bogactwem wyobraźni. Jest doskonała w celnym nazywaniu sytuacji i nastrojów, potrafi przeprowadzić mistrzowskie studium przedmiotu. (…) Zachowuje jakby idealną równowagę pomiędzy mową symboli a mową konkretów, między językiem poetyckim a językiem rzeczowym i dyskursywnym (…) wyraźnie dba o prywatność, jednostkowość i konfesyjność podmiotu lirycznego” (Leszek Żuliński, „Lekcje z Szymborską”, Bochnia 1996).

Użycie potoczyzmów nie uniemożliwiło autorce przemycania elementów filozofii Heraklita (tekst „To, co się różni, zgadza się ze sobą”) czy Leibniza i jego „Nawet dwie krople wody różnią się od siebie co do istoty”.

Kolejną cechą formalną wiersza jest powielona w nim zasada „liczenia” do dwóch:

„dwa razy”,

„dwie noce”,

„dwa pocałunki”,

„dwa spojrzenia”,

„dwie krople wody”.

Analizując „Nic dwa razy”, należy zauważyć także obecną w nim regułę kontrastowania przeciwieństw:

„zrodziliśmy się – pomrzemy”,

„zima – lato”,

„dzień – noc”,

„wczoraj – dziś”,

„okno – ściana”.

Mimo iż wiersz pod względem językowym jest przykładem tekstu pełnego słownictwa potocznego, to jednak zostało one użyte do sformułowania, „złotych myśli”, przysłów i związków frazeologicznych. Powszechnie znana jest obecna tam, żartobliwa formułka „zrodziliśmy się bez wprawy i pomrzemy bez rutyny”, której znaczenie wyjaśnia Anna Węgrzyniakowa: „Wprawa” (pojęcie określające pożądaną sprawność działania, myślenia) i „rutyna” (w niej groźba nadmiernej specjalizacji, automatyzmu) – niestety i na szczęście- są niemożliwe w „szkole życia”, będącej pasmem przykrych albo radosnych niespodzianek”. (A. Węgrzyniakowa, „Nic dwa razy Szymborskiej”, [w:] „Słownik Literatury Polskiej XX wieku”, Katowice 2001, s. 446).

Autorka opracowania o twórczości Noblistki poddała analizie także inne powiedzonko z wiersza - „podobni do siebie jak dwie krople wody”, które jej zdaniem wnosi pierwiastek oryginalności: „Dowcipne przekształcenie utartego zwrotu narusza powszechne mniemanie o podobieństwie dwu kropel wody. Operacja na języku potocznym burzy stereotypowe wyobrażenie ładu opartego na podobieństwach, ingeruje w uniwersalistyczną (więc utopijną) wizję świata: jeśli wszystko zdarza się tylko raz, to i krople wody muszą się różnić (…)Poetka uwodzi skromnością. Efektowna pointa niejako „naturalnie” wynika z przyjętej strategii myślenia. Monolog otwiera potoczna formuła panta rei, zamyka go przypomnienie Heraklitejskiej zasady ścierania się przeciwieństw. Bo miłość to „napaść na niepodobieństwo”, fascynacja tajemnicą Innego, której źródłem jest właśnie różnica. A różnice się przyciągają” (A. Węgrzyniakowa, dz. cyt.).