Jesteś w: Ostatni dzwonek -> Współczesność

Głos w sprawie pornografii - analiza

Autor: Karolina Marl�ga

Wiersz Wisławy Szymborskiej „Głos w sprawie pornografii” zaliczamy do liryki pośredniej. Fakt ten warunkuje konstrukcja podmiotu lirycznego, który wypowiada się w trzeciej osobie gramatycznej. Choć nie ujawnia swojej obecności wprost, to używane przez niego słownictwo oraz cały sposób wypowiedzi wskazują na wzburzenie i emocjonalne zaangażowanie. Kilkakrotnie zdarza mu się kategorycznym tonem krytyki, oskarżenia, oburzenia odnieść do opisywanej sytuacji, nazywając ją „zgrozą” lub zauważając, że „Pleni się (…) jak chwast”.

„Czytelnik łatwo wychwytuje ironiczny podtekst i komentarz. Poet�ka unika wypowiadania się wprost, pozwala na indywidualne odczyta�nie utworu, jednak sposób ujęcia, misterne operowanie konia, gra wie�loznacznością słów prowadzą wprost do wrażenia, że tekst jest prze�wrotną formą obrony swobodnego, niezależnego myślenia jako wysoce ważnej wartości, ostoi wolności w zniewolonym państwie. Za pozorną maską krytyki kryje się pochwała postawy „myślących” (U. Lementowicz, „Poezja Wisławy Szymborskiej”, Lublin 2003).
Budowa tekstu jest nieregularna. Wiersz składa się z sześciu pozbawionych rymów zwrotek o różnej długości, zaliczamy go do liryku wolnego.

Porównując wolnomyślicielstwo z pornografią, czyli łącząc umysłową oraz seksualną sferę życia człowieka, Szymborska skrzyżowała słownictwo z obu tych poziomów skojarzeń. Sięgnęła po charakterystyczne dla siebie konstrukcje konceptu, kalambury, paradoks frazeologiczny („rozwiązłe” analizy oraz „wszeteczne” syntezy, „tarło poglądów”, czyli „ścieranie się podglądów”, „obmacywanie”, czyli „dotykanie drażliwych tematów”) oraz grę słowną. Nikt tak jako nasza Noblista nie potrafi wykorzystać dwuznaczności słów języka polskiego. Rzeczownik „pozycje” został w wierszu użyty jako synonim publikacji książkowej oraz w odniesieniu do seksu. Podobną wieloznaczność widać w zwrotach „łączą się w pary, trójkąty i koła” – odwołanie do geometrii czy nauki oraz do związków erotycznych, „parzenie herbaty” – potoczna nazwa aktu erotycznego, „szpara w firankach” – kolokwialne określenie kobiecych narządów płciowych. Dzięki temu stałe, ugruntowane w polszczyźnie połączenia wyrazowe są wzbogacone dodatkowymi określeniami bądź poszczególne słowa są ukazywane w nowym, oryginalnym i dwuznacznym kontekście.

Mimo tych chwytów oraz po trosze pa�tetycznego tonu, język liryku jest prosty. Przypominając retoryczny styl przemówienia, obfituje w prozaizmy (wyrazy pochodzące z różnych odmian polszczyzny zderzają w tym wypadku sferę emocjonalno-erotyczną z przestrzenią życia intelektualnego człowieka - „myślenie się pleni”, „pogoń za nagim faktem”, „zapłodnić umysł”, „ojciec myśli”, „płodna myśl”) oraz w słownictwo z obszaru semantycznych rozważań o prawdziwej pornografii i rozluźnieniu seksualnych obycza�jów („rozpusta”, „rozwiązłe”, „wszeteczne”, „nagi”, „dzika”, „hulaszcza”, „lubieżne obmacywanie”, „drażliwy”, „tarło”, „łączenie się w pary”, „płeć”, „deprawować”, „stręczyć do nierządu”, „zakazane”, „różowe pośladki”, „zapłodnić”, „parzyć się”, „podglądać”).

Poetka burzy wszelkie bariery. Obok nomenklatury kojarzącej się ze sferą wolności seksualnej swobodnie i odważnie wplata odwołanie do języka Biblii, a dokładnie do toposu rajskiego drzewa wiadomości dobrego i złego:

„Inne im w smak owoce
z zakazanego drzewa wiadomości