Jesteś w: Ostatni dzwonek -> Współczesność

Głos w sprawie pornografii - intepretacja

Autor: Karolina Marl�ga

„Zakazane drzewo wiadomości” odnosi się do dyktatury, w której osoba bądź instytucja, cechujące się siłą, poparciem oraz determinacją, stawiają siebie w roli Boga, decydującego o prawie do prawdy.
Podmiot liryczny wspomina o zainteresowaniach ludzi, którzy zamiast po ilustrowane czasopisma, sięgają po książki bez obrazków. Wydawnictwa pozbawione zdjęć i rysunków są pełne ważnych zdań, „paznokciem zakreślanych albo kredką”. Wówczas, gdy takie myśli są wychwytywane przez kolejnych czytelników, dochodzi do rozprzestrzenienia się idei i „zapładniania umysłu przez umysł”. Pozycji, podczas których udaje się tego dokonać, nie ma nawet w Kamasutrze:
„Zgroza, w jakich pozycjach,
z jak wyuzdaną prostotą
umysłowi udaje się zapłodnić umysł!
Nie zna takich pozycji nawet Kamasutra”.

Ostatnia zwrotka jest opisem zebrań, na które przychodzą ludzi pragnący swobody w myśleniu. Ulubioną pozycją intelektualnych rozpustników jest siedzenie na krzesełku z nogą założoną na nogę i popijane herbaty:
„W czasie tych schadzek parzy się ledwie herbata.
Ludzie siedzą na krzesłach, poruszają ustami.
Nogę na nogę każdy sam sobie zakłada.
Jedna stopa w ten sposób dotyka podłogi,
druga swobodnie kiwa się w powietrzu.
Czasem tylko ktoś wstanie,
zbliży się do okna
i przez szparę w firankach
podgląda ulicę”.

Rzadko kiedy ktoś wstanie, wyjdzie czy chociażby przejdzie parę kroków, czasami tylko ktoś podejdzie do okna, aby zerknąć na świat zza firanki. Może to wskazywać na dwie rzeczy: albo nie interesują się światem poza pokojem „schadzek”, albo – interpretacja o wiele bardziej prawdopodobna - muszą się ukrywać i prowadzić zebrania w konspiracji: „Swoboda myśli i tego typu spotkania są dla władzy szczególnie nie�bezpieczne, dlatego trzeba uważać, czy w pobliżu nie ma zagrożenia – stróżów prawa i obrońców obowiązującej ideologii” (U. Lementowicz, „Poezja Wisławy Szymborskiej”, Lublin 2003).

Liryk Wisławy Szymborskiej jest jednym z bardziej ironicznych tekstów mistrzyni ciętego słowa i poetyckiej riposty. Zaskakujące przyrównanie wolności słowa i myślenia do pornografii, kojarzonej do tej pory nie jako przejaw swobody obyczajowej, lecz jako seksualna rozpusta, kryje w sobie ukazanie relacji między jednostką a społeczeństwem, między obywatelem a państwem, między słabszym a silniejszym.

Błyskotliwy tekst należy interpretować jako odniesienie do sytuacji politycznej w Polsce lat osiemdziesiątych, gdy cenzura traktowała wolnomyślicielstwo jako coś niepożądanego, gorszącego, zakazanego, niczym pornografię. Ze względu jednak na poruszaną problematykę, wiersz nie traci na aktualności nawet we współczesnych czasach, gdy dziennikarze, pisarze czy blogerzy spotykają się atakami partii politycznych czy grup społecznych. Szymborska stworzyła uniwersalny portret czasów, gdy jednostce zabrania się wolności poglądów i wypowiedzi dotyczących wszelkich idei, systemów i ustrojów.

Postawienie podmiotu lirycznego w roli krytyka wolnego myślenia ukazuje go w negatywnym świetle. Jego pogląd o większym niebezpieczeństwie swobody myślenia, niż rozprzestrzeniania powszechnie potępianej pornografii stawia go w roli obrońcy reżimu.
Kreacja podmiotu jest bardzo oryginalna.
„Jest to jednak szczególny mówca – figura ironiczna, prowokująca do reakcji – znowu w postaci niezależnych poglądów. Programowo krępowane wolne myślenie w totalitarnym systemie roz�wija się jednak proporcjonalnie do ograniczeń – przecież nikt nie po�trafi go ujarzmić i zniszczyć, ono odróżnia prymitywnych zwolenni�ków pornografii od ludzi przejętych sprawami narodowymi” (U. Lementowicz, „Poezja Wisławy Szymborskiej”, Lublin 2003).
Zaskakujący sposób, w jaki Szymborska przyrównała myślenie do potępianej przez większość społeczeństwa pornografii, skłania więc do nieustannej refleksji nad zaletami wysiłku intelektualnego i nad jego wyższością – lub może podrzędnością, wobec bezmyślnego podporządkowania się. Utwór pokazuje, iż w świecie zdominowanym przez totalitaryzm lub jakikolwiek podporządkowujący sobie jednostkę ustrój polityczny, wolność jest możliwa tylko w myślach, pozwala zachować niezależność i godność w systemie poniżającym człowieka. Jak trafnie zauważył Edward Balcerzan: „Głos w sprawie pornografii to ironią ocalony przed łatwym patosem hymn na cześć konspiracji w czasie stanu wojennego” (E. Balcerzan, „W szkole świata”, [w:] „Szymborska. Szkice”, s. 36).

strona: 1 2 3